Số phận con người Ngữ văn 12

- Sô-lô-khốp (1905 – 1984)

- Nhà văn lỗi lạc của nước Nga, nổi tiếng thế giới thế kỷ XX, từng đoạt giải Nô-ben về văn học.

- Gắn bó với sông Đông qua các thời kì lịch sử.

- Ông làm nhiều nghề để kiếm sống, tự học là chính.

- Năm 1925 ông bắt tay vào viết tác phẩm Sông Đông êm đềm, đến năm 1940 hoàn thành tập IV làm cho giới văn nghệ sửng sốt, được bầu làm Viện sĩ Viện Hàn lâm khoa học Liên Xô.

a. Xuất xứ và hoàn cảnh sáng tác

Truyện ngắn được sáng tác năm 1957, sau khi cuộc chiến tranh vệ quốc vĩ đại kết thúc.

b. Bố cục

- Phần 1 (từ đầu đến “chú bé đang nghịch cát đấy”): Trước khi Sô-cô–lốp và bé Va-ni–a gặp nhau.

- Phần 2 (tiếp đó đến “chợt lóe lên như thế”): Cuộc gặp gỡ giữa Sô-cô-lốp và bé Va-ni-a.

- Phần 3 (còn lại): Số phận hẩm hiu của Sô-cô-lốp và niềm tin vào sức mạnh của con người Nga.

c. Vị trí, tầm ảnh hưởng của tác phẩm

Tác phẩm là truyện ngắn xuất sắc đánh dấu bước chuyển trong nhìn nhận chiến tranh và khám phá tính cách Nga; được đánh giá là một tiểu anh hùng ca.

- Anh phải chịu bao mất mát ″Tôi đã chôn trên đất người, đất Đức, niềm vui sướng và niềm hi vọng cuối cùng của tôi″.

- Anh sống nhờ bạn để tìm kế sinh nhai nhưng không gặp may, bị mất việc, anh mượn rượu để giải sầu.

- Anh luôn sống trong cô đơn, đau khổ và không thể sống yên được nữa.

- Dù gặp nhiều đau khổ nhưng anh không bao giờ than vãn ⇒ anh là người kiên cường (tính cách Nga).

a. Ấn tượng về bé Va-ni-a

- Sự ngây thơ, tội nghiệp, không nơi nương tựa- nạn nhận tội nghiệp của thời chiến.

- Đôi mắt ″như ngôi sao sáng ngời″.

- Nhận Va-ni-a làm con nuôi:

+ ″không thể để cho mình với nó chìm nghỉm riêng lẻ được, mình phải nhận nó là con″ ⇒ Hai con ngời không nơi nương tựa phải dựa vào nhau trong cuộc sống. Đây là quyết định bột phát, xuất phát từ lòng thương người không tính toán.

+ Hai trái tim cô đơn, lạnh giá chợt ấm lên vì được chụm lại bên nhau. Tình người như ngọn lửa, cả hai đều choáng váng. ″Nó áp sát vào người tôi, toàn thân run như ngọn cỏ trước gió. Còn mắt tôi thì cứ mờ đi, hai bàn tay run lẩy bẩy.″

- Từ sau khi nhận bé Va-ni-a làm con nuôi:

+ Tâm hồn anh nhẹ nhõm, bừng sáng lên.

+ Anh chăm sóc bé chu đáo, thương nó như cha con.

→ Anh vơi bớt nỗi cô đơn, tìm thấy hạnh phúc trái tim ″chai sạn vì đau khổ, nay trở nên êm dịu hơn...″

+ Bé Va-ni-a cũng rất thương anh và cần đến anh

 Hai con người đau khổ đã nương tựa, sửi ấm cho nhau.

⇒ Tình cảm của Xô-cô-lốp đối với bé Va-ni-a là niềm vui, niềm hạnh phúc của một trái tim đang phục hồi; tình cảm của Va-ni-a đối với Xô-cô-lốp là tình cảm gắn bó quyến luyến của một đứa bé đã tìm thấy nơi nương tựa.

b. Người vợ của bạn Xô-cô-lốp đã khóc khi thấy Xô-cô-lốp nhận bé Va-ni-a làm con nuôi

- Thương Va-ni-a.

- Thương Xô-cô-lốp.

- Cảm phục lòng tốt của Xô-cô-lốp.

- Tủi cho hoàn cảnh của mình không có con.

- Đêm nào anh cũng mơ thấy người thân quá cố.

- Ban đêm thức giấc nước mắt ước đẫm cả gối.

- Nỗi buồn đau khiến anh không ở yên một chỗ được.

⇒ Những đau thương, mất mát do chiến tranh gây ra không gì bù đắp nổi, thời gian cũng không xoa dịu được vết thương lòng của anh.

- Đoạn kết ca ngợi con người Nga, tính cách Nga nghị lực kiên cường trong cuộc đời đầy khó khăn sau chiến tranh. Qua đó, tác giả nhắc nhở mọi người quan tâm đến con người, đặc biệt là người lính trở về sau chiến tranh.

- Ca ngợi trái tim nhân hậu của Xô-cô-lốp rực sáng trong thế giới hậu chiến đầy hận thù và đau khổ.

- Tính cách Nga hoà hợp trong hai phẩm chất: cứng rắn và mềm dịu của tâm hồn, ý chí kiên cường và lòng nhân ái.

- Tác phẩm chứa đựng một nội dung sâu sắc về triết học và thẩm mĩ, mang giá trị nhân văn sâu sắc: sức mạnh tinh thần, tình yêu thương có thể cứu vớt con người và nhờ nó, con người có thể vượt qua sự tàn phá, hủy diệt của chiến tranh, xây dựng cuộc sống tự do, yên lành.

- Cách kể chuyện giản dị nhưng chứa đựng sức khái quát rộng lớn chân thực và sâu sắc.

- Nhân vật được xây dựng và miêu tả đặc sắc, sinh động.

- Kết cấu theo lối truyện lồng trong truyện, có hai nhân vật kể chuyện: Tôi 1 (Xô-cô-lốp) và Tôi 2 (tác giả), nhưng chủ yếu là Tôi 1, Tôi 2 ở đoạn kết.

Câu 1. Suy nghĩ của em về tính cách con người Nga.

Gợi ý làm bài:

Tính cách Nga là một phạm trù thẩm mỹ chỉ những phẩm chất đạo đức, lối sống có tính chung, phổ biến của đông đảo nhân dân Nga. Tính cách Nga biểu hiện phong phú trong cuộc sống, nhưng có thể thấy được nó tập trung ở những phẩm chất: Lòng yêu quê hương đất nước, yêu lao động , lòng yêu thương con người, lòng dung cảm, kiên cường, thủy chung, lòng nhân ái, biết tự trọng, …và đặc biệt là khi nói đến tính cách Nga chúng ta không thể không nói đến sức mạnh tinh thần to lớn ,sáng ngời của con người Nga, nhân dân Nga, đất nước Nga .

Có rất nhiều tác phẩm vĩ đại của văn học Nga đã làm sáng bừng lên tính cách Nga quý giá ,đáng trân trọng ấy. Và truyện ngắn Số phận con người của Sô-lô-khốp là một trong số đó. Khi tìm hiểu truyện ngắn này, chúng ta sẽ thấy được một cách rõ ràng tính cách Nga, mà không chỉ vậy mà có thể nói rằng chúng ta đang đi khám phá tìm hiểu nó. Và An-đrây Xô-cô-lốp là hình tượng nhân vật mà Sô-lô-khốp xây dựng để làm nổi bật lên tính cách Nga.

Câu 2. Em hãy chứng minh rằng thủ pháp “truyện lồng truyện” là nhân tố hỗ trợ đắc lực cho việc xây dựng tình huống truyện để lột tả được chân thực, rõ nét nhất “tính cách Nga”

Gợi ý làm bài:

Nhân vật “tôi” thuật lại câu chuyện anh được nghe từ Xô-cô-lốp_người kể chuyện. Qua đó, cả một giai đoạn lịch sử hào hùng và đau thương của đất nước được tái hiện rất nghệ thuật thông qua số phận cá nhân của A.Xô-cô-lốp. Nhờ vậy mà tình huống truyện lịch sử được khéo léo dựng lên, bức tranh về xã hội Nga một thời đã qua được tái hiện chân thực hơn bao giờ hết.Từ đầu đến cuối, lời người kể và lời nhân vật chính đan quyện vào nhau, thúc đẩy cốt truyện phát triển.Hai nhân vật thay nhau tiếp nối câu chuyện một cách đầy đủ, trọn vẹn.Giọng điệu khách quan chân thực khiến nhân vật như từ trang sách bước ra cuộc sống để kể lại với thời đại câu chuyện về cuộc đời mình. Người đọc bị thuhút sự chú ý vào hình tượng trung tâm_một hình tượng chân thực, sinh động và giàu sức thuyết phục đã đi vào lòng người đọc với toàn bộ những nét tính cách đáng trân quý của con người Nga.
Nghệ thuật “truyện lồng truyện” đã thu hẹp tối đa khoảng giữa nhân vật và bạn đọc, làm cho tư tưởng kết tinh của truyện đến với bạn đọc trực tiếp hơn, sâu sắc hơn. Bi kịch của một người lính trong chiến tranh  không còn là bi kich chung, đại thể mà là một cảnh ngộ bi kịch cụ thể, tiêu biểu của một số phận cá nhân, những bi kịch ấy chỉ càng làm người đọc thêm tin yêu, trân trọng sức sống Nga trong A. Xô-cô-lốp hay cũng là trong chính những con người Nga thời chiến loạn.

Qua bài học này các em cần nắm một số nội dung chính sau:

- Hiểu rõ tính cách Nga kiên cường, nhân hậu.

- Nắm được nghệ thuật kể chuyện, khắc họa tính cách và sử dụng chi tiết của Sô-lô-khốp.

- Đọc – hiểu tác phẩm theo đặc trưng thể loại.

- Suy ngẫm về số phận con người để có thể có sự vươn lên và sự thông cảm.