Từ ngữ địa phương và biệt ngữ xã hội Ngữ văn 8

Khác với từ ngữ toàn dân, từ ngữ địa phương là từ ngữ chỉ sử dụng ở một (hoặc một số) địa phương nhất định.

- Miền Bắc: bầm, u,...

- Miền Trung: bồ hóng, ba má, cái mền,...

- Miền Nam: Bố, mẹ, cái chăn,...

Khác với từ ngữ toàn dân, biệt ngữ xã hội chỉ được dùng trong một tầng lớp xã hội nhất định.

- Đối với sinh viên: bể tủ, trúng tủ, trứng ngỗng,...

- Đối với chính trị: Thủ tướng, chính phủ, Bí thư,...

- Đối với kinh tế: tiền tệ, vật chất,...

- Việc sử dụng từ ngữ địa phương và biệt ngữ xã hội phải phù hợp với tình huống giao tiếp. Trong thơ văn, tác giả có thể sử dụng một số từ ngữ thuộc hai lớp từ này để tô đậm màu sắc địa phương, màu sắc tầng lớp xã hội của ngôn ngữ, tính cách nhân vật.

- Muốn tránh lạm dụng từ ngữ địa phương và biệt ngữ xã hội, cần tìm hiểu các từ ngữ toàn dân có nghĩa tương ứng để sử dụng khi cần thiết.

Tại sao trong các đoạn văn, đoạn thơ sau đây, tác giả vẫn dùng một số từ ngữ địa phương và biệt ngữ xã hội?

"Đồng chí mô nhớ  nữa

Kể chuyện Bình Trị Thiên

Cho bầy tui nghe ví

Bếp lửa rung rung đôi vai đồng chí

Thưa trong nớ hiện chừ vô cùng gian khổ,

Đồng bào ta phải kháng chiến ra ri"

(Theo Hồng Nguyên, Nhớ)

Gợi ý làm bài:

Tô đậm sắc thái địa phương hoặc tầng lớp xuất thân, tính cách của nhân vật. Không nên lạm dụng tùy tiện vì nó dễ gây ra sự tối nghĩa, khó hiểu

Câu 1. So sánh từ ngữ đại phương và từ ngữ toàn dân?

Gợi ý làm bài: 

So sánh từ ngữ địa phương và từ ngữ xã hội để tìm ra sự tương ứng về nghĩa giữa từ ngữ địa phương và từ ngữ toàn dân. Từ ngữ địa phương có thể là danh từ (tên gọi người, động vật, thực vật, sự vật...) có thể là động từ, tính từ, đại từ,...

Câu 2. Đọc bài thơ sau của nhà thơ Nguyễn Bùi Vợi tặng vợ và cho biết bài thơ này gợi cho em những cảm nghĩ gì xung quanh vấn đề từ ngữ địa phương và việc sử dụng từ ngữ địa phương.

        "Cái gầu thì bảo cái đài

Ra sân thì bảo ra ngoài cái cươi

       Chộ tức là thấy em ơi

Trụng là nhúng đấy đừng cười nghe em.  

       Thích chi thì bảo là sèm   

Nghe ai bảo đọi thì đem bát vào

       Cá quả lại gọi cá trầu

Vo truốc là bảo gội đầu đấy em...

       Nghe em giọng Bắc êm êm

Bà con hàng xóm đến xem chật nhà

       Răng chưa sang nhởi nhòa choa

Bà o đã nhốt con ga trong truồng 

       Em cười bối rối mà thương

Thương em một lại trăm đường thương quê

       Gió lào thổi rạc bờ tre

Chỉ nghe giọng nói đã nghe nhọc nhằn

       Chắt từ đá sỏi đất cằn

Nên yêu thương mới sâu đằm đó em"

(Báo Văn nghệ số 28/ 2006)

Gợi ý làm bài:

Nhà thơ Nguyễn Bùi Vợi quê ở Nghệ An. Vợ nhà thơ là người miền Bắc. Trong bài thơ này, có nhiều từ ngữ địa phương Nghệ - Tĩnh đã được tác giả giải thích bằng từ ngữ toàn dân. Nhưng có mấy từ ngữ tác giả không giải thích. Đó là từ răng có nghĩa là sao (từ nghi vấn), nhởi (chơi), choa (đại từ ngôi thứ nhất, tự xưng đối với người ngang bậc hoặc ở bậc dưới; tao, chúng tao), o (chị hoặc em gái của cha), ga (gà), truồng (chuồng).

Qua bài thơ, em cảm nghĩ như thế nào về tình cảm của con người đối với tiếng nói của quê hương, về những khó khăn trong việc giao tiếp do tiếng địa phương gây ra và tầm quan trọng của việc nâng cao trình độ văn hóa ngôn ngữ, nâng cao sự hiểu biết về từ ngữ toàn dân để mọi người ở các địa phương có thể hiểu nhau dễ dàng hơn.

Qua bài học các em cần

- Hiểu được thế nào là từ ngữ địa phương.

- Nắm được hoàn cảnh sử dụng và giá trị của từ ngữ địa phương, biệt  gữ xã hội trong văn bản.

- Tôn trọng từ địa phương giữa các vùng miền khác nhau, giữ gìn từ địa phương.

- Dùng từ ngữ địa phương và biệt ngữ xã hội đúng lúc, đúng chỗ.