Soạn bài Từ ngôn ngữ chung đến lời nói cá nhân tiếp theo Ngữ văn 11 đầy đủ

• Từ nách trong câu thơ trên của Nguyễn Du chỉ góc tường.
• Trong câu thơ này, Nguyễn Du đã chuyển nghĩa cho từ nách từ mang nghĩa chỉ vị trí trên thân thể con người sang nghĩa chỉ vị trí giao nhau giữa hai bức tường tạo nên một góc. Như thế từ nách trong câu thơ của Nguyễn Du được dùng theo nghĩa chuyển. Nó được chuyển nghĩa theo phương thức ẩn dụ. Nếu thay từ nách tường bằng góc tường thì giá trị của câu thơ sẽ giảm đi rất nhiều.

• Từ xuân vốn mang nghĩa phổ quát, nó được coi là mùa chuyến tiếp từ đông sang hạ, thời tiết ấm dần lên, thường được coi là mở đầu của một năm. Nhưng khi xuất hiện trong văn chương, từ xuân lại mang nhiều nghĩa khác nhau:
• Trong câu thơ: Ngán nỗi xuân đi rồi xuân lại (Hồ Xuân Hương), từ xuân vừa chỉ mùa xuân, vừa chỉ sức sống và nhu cầu tình cảm của tuổi trẻ.
• Trong câu thơ của Nguyễn Du: Cành xuân đã bẻ cho người chuyên tay, thì từ xuân trong cành xuân chỉ vẻ đẹp của người con gái, tuổi xuân của người con gái.
• Từ xuân (bầu xuân) trong câu thơ của Nguyễn Khuyến (Chén quỳnh tương ắp bầu xuân) lại có nghĩa chỉ chất men say nồng của rượu ngon, đồng thời cũng có nghĩa bóng chỉ sức sống dạt dào của tuổi trẻ, chỉ tình cảm bạn bè thắm thiết.
• Trong câu thơ của Hồ Chí Minh, từ xuân thứ nhất có nghĩa gốc chỉ mùa xuân, mùa xuân đầu tiên của năm, trong khi đó từ xuân thứ hai chỉ sức sống mới và sự tươi đẹp.

Từ "mặt trời" với nghĩa từ điển là thiên thể nóng sáng, ở xa trái đất, là nguồn sưởi ấm và chiếu sáng cho trái đất.

a.

"Mặt trời xuống biển như hòn lửa

Sóng đã cài then đêm sập cửa"

(Huy Cận, Đoàn thuyền đánh cá)

Từ "mặt trời" trong câu thơ này là nghĩa gốc và có sử dụng phép nhân hóa

b.

"Từ ấy trong tôi bừng nắng hạ

Mặt trời chân lí chói qua tim"

(Tố Hữu, Từ ấy)

Từ "mặt trời" trong câu thơ này được sử dụng với ý nghĩa đó là lí tưởng của cách mạng

c.

"Mặt trời của bắp thì nằm trên đồi

Mặt trời của mẹ em nằm trên lưng"

(Nguyễn Khoa Điềm, Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ)

Từ "mặt trời" trong cụm từ "mặt trời của bắp": mang nghĩa gốc. Còn từ "mặt trời" trong từ "mặt trời của mẹ" là hình ảnh ẩn dụ cho đứa con. Đứa con là niềm vui, niềm hạnh phúc, nguồn sống của người mẹ.

a. Ở câu a, từ mọn mằn được cá nhân tạo ra khi dựa vào:

- Tiếng mọn với nghĩa là "nhỏ đến mức không đáng kể".

- Những quy tắc cấu tạo chung như:

• Quy tắc tạo từ láy hai tiếng, lặp lại phụ âm đầu (âm m).
• Trong hai tiếng, tiếng gốc (mọn) đặt trước, tiếng láy đặt sau.
• Tiếng láy lặp lại phụ âm đầu, nhưng đổi vần thành vần ăn.

Đây là quy tắc tạo từ láy phổ biến trong tiếng Việt. Các từ cùng loại như: nhỏ nhắn, xinh xắn, đều đặn, may mắn, khoẻ khoắn, lành lặn, thẳng thắn, vừa vặn,...Từ những phân tích trên, có thể thấy, từ mọn mằn trong trường hợp này được dùng với nghĩa: nhỏ nhặt, tầm thường, không đáng kể.

b. Trong câu b, từ giỏi giắn cũng được tạo ra theo những quy tắc như trên: láy phụ âm đầu, tiếng thứ hai mang vần ăn. Từ giỏi giắn cũng có nghĩa: rất giỏi (sắc thái biểu cảm thể hiện sự mến mộ, thiện cảm).

c. Trong câu c, từ nội soi được tạo ra từ hai tiếng có sẵn trong ngôn ngữ là nội và soi, đồng thời dựa vào phương thức cấu tạo từ ghép chính phụ có tiếng chính chỉ hoạt động (đi sau) và tiếng phụ bổ sung ý nghĩa (đi trước). Phương thức cấu tạo từ này giống với phương thức tạo ra các từ như: ngoại xâm, ngoại nhập,...