Lịch sử 10 Bài 31: Cách mạng tư sản Pháp cuối thế kỉ XVIII

a. Tình hình kinh tế, xã hội

Kinh tế

- Cuối thế kỷ XVIII, Pháp vẫn là nước nông nghiệp

+ Công cụ, kĩ thuật canh tác lạc hậu, năng suất thấp.

+ Lãnh chúa, Giáo hội bóc lột nông dân nặng nề.

- Công thương nghiệp phát triển: tâp trung ở các vùng ven Địa Trung Hải và Đại Tây Dương.

+ Máy móc sử dụng ngày càng nhiều (dệt, khai mỏ, luyện kim)

+ Công nhân đông, sống tập trung

+ Buôn bán mở rộng với nhiều nước châu Âu và phương Đông.

Chính trị

- Trước cách mạng Pháp là một nước quân chủ chuyên chế, vua nắm mọi quyền.

- Xã hội: có 3 đẳng cấp:

+ Đẳng cấp quý tộc: có mọi quyền, không đóng thuế

+ Đẳng cấp tăng lữ: có mọi quyền, không đóng thuếm giữ chức vụ cao trong chính quyền, quân đội và giáo hội → không muốn thay đổi chế độ chính trị.

+ Đẳng cấp thứ ba gồm: tư sản, nông dân, bình dân thành thị, làm ra của cải, không có quyền về chính trị, phải đóng thuế, và làm nghĩa vụ phong kiến. Nông dân chiếm 90% dân số, tư sản đứng đầu đẳng cấp thư ba vì họ có học, có quyền lợi kinh tế, nhưng không có tiền.

→ Mâu thuẫn về quyền lợi kinh tế và địa vị chính trị giữa Đẳng cấp thứ ba với đẳng cấp Tăng lữ và Quý tộc → Khủng hoảng xã hội sâu sắc, báo hiệu một cuộc cách mạng đang đến gần.

b. Cuộc đấu tranh trên lĩnh vực tư tưởng

Những tư tưởng tiến bộ phê phán những quan điểm lỗi thời, giáo lý lạc hậu, mở đường cho xã hội phát triển. Triết học ánh sáng dọn đường cho cách mạng bùng nổ, định hướng cho một xã hội mới tương lai.

a. Cách mạng bùng nổ. Nền quân chủ lập hiến

- Ngày 5/5/1789, Hội nghị ba đẳng cấp do nhà vua triệu tập bị đẳng cấp thứ 3 phản đối.

- Ngày 14/7/1789, quần chúng nhân dân đã tự vũ trang, tấn công các trụ sở, các cơ quan quan trọng của thành phố và phá ngục Ba-xti - biểu tượng của chế độ phong kiến chuyên chế, mở đầu cho cách mạng Pháp.

- Quần chúng nhân dân nổi dậy khắp nơi (cả thành thị và nông thôn) - “cách mạng đô thị”, chính quyền của tư sản tài chính được thiết lập, được gọi là phái Lập hiến.

- Quốc hội lập hiến đã:

+ Thông qua Tuyên ngôn Nhân quyền và Dân quyền với khẩu hiệu nổi tiếng: “Tự do - Bình đẳng - Bác ái”.

+ Ban hành chính sách khuyến khích công thương nghiệp phát triển như: bãi bỏ quy chế phường hội; cho phép tự do buôn bán; tổ chức hành chính theo quy chế mới (cả nước chia thành 83 quận với cơ cấu tổ chức thống nhất, xóa bỏ thuế quan nội địa).

+ Tháng 9 - 1791, thông qua hiến pháp, xác lập nền chuyên chính tư sản (quân chủ lập hiến).

- Vua Pháp tìm cách chống phá cách mạng, khôi phục lại chế độ phong kiến (xúi giục phản động trong nước, liên kết với phong kiến bên ngoài).

- Tháng 4/1792, chiến tranh giữa Pháp với liên minh phong kiến Áo - Phổ.

- Ngày 11/7/1792. Quốc hội tuyên bố “Tổ quốc lâm nguy”, quần chúng đã nhất loạt tự vũ trang bảo vệ đất nước.

→ Cách mạng Pháp phát triển sang giai đoạn mới.

b. Tư sản công thương cầm quyền. Nền cộng hoà được thành lập

- Ngày 10/8/1792, quần chúng Pa-ri được sự hỗ trợ của các địa phương đã nổi dậy, lập chính quyền công xã cách mạng (phái Girôngđanh); bắt vua và hoàng hậu.

- Ngày 21/9/1792, Quốc hội tuyên bố lập nền Cộng hòa thứ nhất, xử tử nhà vua.

- Đầu năm 1793, nước Pháp đứng trước khó khăn mới.

+ Trong nước: bọn phản động nổi dậy; đời sống nhân dân khó khăn.

+ Bên ngoài: Liên minh phong kiến châu Âu đe dọa cách mạng.

- Ngày 31/5/1793, quần chúng Pa-ri nổi dậy, lật đổ phái Gi-rông-đanh, giành chính quyền về tay phái Gia-cô-banh (Ngày 2/6/1793).

c. Nền chuyên chính Giacôbanh - đỉnh cao của cách mạng

- Hoàn cảnh: Phái Giacôbanh lên nắm chính quyền gặp lúc đất nước hết sức khó khăn.

+ Trong nước: bọn phản cách mạng luôn quấy rối, đời sống nhân dân ngày càng khó khăn.

+ Ngoài mặt trận: sự thất bại của nước Pháp tạo đà cho quân đồng minh phong kiến vượt qua biên giới, quyết tâm “bóp chết” nền cộng hòa.

- Chính sách/Biện pháp của Giacôbanh:

+ Giải quyết vấn đề ruộng đất cho nông dân, tiền lương cho công nhân => động viên họ tham gia chống thù trong, giặc ngoài.

+ Thông qua Hiến pháp mới (6-1793), mở rộng tự do dân chủ.

+ Ngày 23-8-1793, Ban hành lệnh “Tổng động viên” huy động sức mạnh toàn dân chống thù trong, giặc ngoài.

+ Xóa nạn đầu cơ tích trữ.

+ Ban hành luật giá tối đa với lương thực, thực phẩm.

+ Ban hành luật về mức lương tối đa của công nhân.

- Kết quả:

+ Nổi loạn bị dập tắt.

+ Thắng lợi trong liên minh chống phong kiến ở châu Âu => Đưa cách mạng đạt đến đỉnh cao.

- Ngày 27/7/1794, phái tư sản phản cách mạng tiến hành đảo chính => Cách mạng thoái trào.

d. Thời kì thoái trào

- Phái Técmiđo lên nắm chính quyền đã có những việc làm:

+ Thành lập nền Đốc chính.

+ Luật giá tối đa bị bãi bỏ.

+ Khủng bố những người cách mạng.

+ Thủ tiêu cách quyền tự do dân chủ.

- Hậu quả:

+ Các thế lực phong kiến ngóc đầu dậy, âm mưu nổi loạn đòi phục hồi dòng Buốc – bông.

+ Nước Pháp bị xáo trộn và gặp khó khăn.

+ Ngày 9/11/1799, Na-pô-lê-ông Pô-na-pác làm cuộc đảo chính thiết lập chế độ độc tài quân sự.

+ Năm 1815 chế độ quân chủ lại được phục hồi ở Pháp.

a. Đối với nước Pháp

- Lật đổ chế độ phong kiến, mọi tàn dư của chế độ phong kiến bị thủ tiêu.

- Người nông dân được giải phóng, vấn đề ruộng đất được giải quyết.

- Những cản trở đối với công thương nghiệp bị xóa bỏ tạo điều kiện cho chủ nghĩa tư bản phát triển.

b. Đối với thế giới

- Mở ra thời kì thắng lợi và củng cố của chủ nghĩa tư bản ở những nước tiên tiến Âu - Mĩ.

- Ảnh hưởng đến nhiều nước để lại dấu ấn sâu sắc trong lịch sử thế giới, thúc đẩy lực lượng tiến bộ đứng lên chống phong kiến.

c. Cách mạng tư sản Pháp là cuộc cách mạng tư sản triệt để nhất.

Vì:

- Lật đổ chế độ phong kiến đưa giai cấp tư sản lên cầm quyền, mở đường cho CNTB phát triển. Quần chúng nhân dân là lực lượng chính đưa cách mạng đạt tới đỉnh cao - chuyên chính dân chủ cách mạng Gia-cô-banh.

- Lật đổ chế độ phong kiến đưa giai cấp tư sản lên cầm quyền, mở đường cho CNTB phát triển. Quần chúng nhân dân là lực lượng chính đưa cách mạng đạt tới đỉnh cao - chuyên chính dân chủ cách mạng Gia-cô-banh.

- Là cuộc cách mạng triệt để nhất, xứng đáng là một cuộc đại cách mạng cổ vũ tinh thần đấu tranh của nhân dân thế giới chống lại chế độ phong kiến và thực dân.

Câu 1: Phái Gia-cô-banh lên nắm chính quyền trong hoàn cảnh nào?

Gợi ý trả lời:

- Đầu năm 1793, nước Pháp đứng trước những thử thách nặng nề.

+ Trong nước, phản động nổi dậy, đời sống nhân dân khó khăn.

+ Bên ngoài, liên minh phong kiến châu Âu đe dọa cách mạng.

- Phái Gi-rông-đanh không muốn đưa cách mạng tiến xa hơn, làm thiệt hại đến quyền lợi của tư sản.

- Ngày 31-5-1793, hưởng ứng lời kêu gọi của Ủy ban khởi nghĩa, quần chúng cách mạng ở Pari đã kéo đến vây trụ ở Quốc hội. Ngày 2-6, nhiều đại biểu của Gi-rông-đanh bị bắt. Chính quyền chuyển sang tay phái Gia-cô-banh.

Câu 2: Hãy cho biết tình hình nước Pháp sau cuộc đảo chính ngày 27/7/1794?

Gợi ý trả lời:

- Sau đảo chính, Uỷ ban Đốc chính ra đời đã thủ tiêu mọi thành quả của cách mạng.

- Tháng 11/1799, Cuộc đảo chính lật đổ chế độ đốc chính, đưa Na-pô-lê-ông lên nắm quyền, xây dựng chế độ độc tài.

- Sau nhiều năm chiến tranh, Đế chế I của Na-pô-lê-ông bị suy yếu, thất bại (1815). Chế độ quân chủ của Pháp được phục hồi.

Câu 3: Chính quyền Gia cô banh đã thực hiện biện pháp gì trong cuộc đấu tranh chống thù trong giặc ngoài?

Gợi ý trả lời:

- Tịch thu ruộng đất của quý tộc phong kiến chia thành nhiều mảnh nhỏ, bán theo phương thức trả góp trong 10 năm.

- Tháng 6/1793, tuyên bố chế độ cộng hòa, ban bố quyền dân chủ rộng rãi.

- Mọi sự bất bình đẳng về đẳng cấp bị xóa bỏ.

- Ngày 23/8/1793 huy động sức mạnh toàn dân chống thù trong giặc ngoài thông qua sắc lệnh “tổng động viên toàn quốc”.

- Ban hành luật tối đa đối với lương thực, thực phẩm để chống nạn đầu cơ tích trữ, đồng thời ban hành luật về mức lương tối đa của công nhân.

Qua bài này giúp các em hiểu được:

• Cách mạng tư sản Pháp cuối thế kỉ XVIII là cuộc cách mạng xã hội sâu rộng. Nó đã tiêu diệt chế độ phong kiến, mở đường cho chủ nghĩa tư bản phát triển ở Pháp, góp phần đẩy mạnh cuộc đấu tranh chống phong kiến ở Châu Âu.
• Những hạn chế của cách mạng tư sản: chỉ thay hình thức bóc lột phong kiến bằng sự bóc lột tư bản chủ nghĩa, không xóa bỏ mọi hình thức người bóc lột người.
• Ngoài ra, giúp các em nhận thức rõ được vai trò to lớn của quần chúng trong cách mạng, họ là người thúc đẩy cách mạng tiến lên, quần chúng là người sáng tạo nên lịch sử và quyết định sự phát triển của lịch sử.
• Rèn luyện cho học sinh kĩ năng sử dụng bản đồ, lập sơ đồ và kĩ năng phân tích, tổng hợp, đánh giá các sự kiện lịch sử.