Lịch Sử 7 Bài 29: Ôn tập chương V và chương VI

- Sự mục nát của triều đình phong kiến, tha hoá của tầng lớp thống trị.

- Chiến tranh PK:

+ Chiến tranh Nam – Bắc triều.

+ Chiến tranh Trịnh – Nguyễn.

1.1.1. Chiến tranh Nam - Bắc triều (1527 – 1592)

a. Nguyên nhân:

- Cuối triều Lê các thế lực cát cứ nổi lên khắp nơi tranh giành quyền lực.

- Năm 1527, Mạc Đăng Dung cướp ngôi nhà Lê lập ra nhà Mạc → Bắc triều.

- Năm 1533, Nguyễn Kim chạy vào Thanh Hoá lập một người thuộc dòng dõi nhà Lê lên làm vua, lập ra Nam triều.

→ Gây ra chiến tranh Nam - Bắc triều.

b. Diến biến 

- Chiến tranh giữa hai tập đoàn phong kiến kéo dài hơn 50 năm từ vùng Thanh – Nghệ trở ra bắc.

- Đến năm 1592, Nam triều chiếm được Thăng Long, họ Mạc chạy lên Cao Bằng chiến tranh chấm dứt.

1.1.2. Chiến tranh Trịnh - Nguyễn (1627 – 1672)

a. Nguyên nhân:

- Nguyễn Kim chết, Trịnh Kiểm lên thay nắm mọi quyền hành gọi là chúa Trịnh → Đàng Ngoài.

- Nguyễn Hoàng vào cai quản vùng Thuận Hóa, thế lực mạnh lên nhanh chóng → Đàng Trong.

- Mâu thuẩn giữa hai tập đoàn phong kiến Trịnh – Nguyễn ngày càng sâu sắc → Chiến tranh Trịnh – Nguyễn bùng nổ.

b. Diễn biến:

- Thế kỉ XVII, chiến tranh Trịnh – Nguyễn bùng nổ lịch sử gọi là chiến tranh Đàng Trong – Đàng Ngoài.

- Từ năm 1627 – 1672, họ Trịnh và Họ Nguyễn đánh nhau 7 lần.

- Không phân thắng bại, hai bên lấy sông Gianh làm ranh giới phân chia đất nước làm hai Đàng.

+ Đàng Ngoài từ sông Gianh trở ra.

+ Đàng Trong từ sông Gianh trở vào.

- Quang Trung đã chỉ huy nghĩa quân Tây Sơn:

+ Lật đổ chính quyền họ Nguyễn ở Đàng Trong (1777).

+ Lật đổ chính quyền họ Trịnh (1786), vua Lê (1788).

+ Xoá bỏ ranh giới chia cắt đất nước giữa Đàng Trong và Đàng Ngoài.

+ Đánh tan cuộc xâm lược Xiêm (1785), Thanh (1789).

- Trong xây dựng quốc gia:

+ Phục hồi kinh tế, xây dựng văn hoá dân tộc (Chiếu khuyến nông, chiếu lập học,...).

+ Củng cố quốc phòng, thi hành chính sách đối ngoại khéo léo.

- Nguyễn Ánh đặt niên hiệu là Gia Long, chọn Phú Xuân làm kinh đô.

- Tổ chức lại bộ máy nhà nước, vua trực tiếp điều hành mọi công việc trong nước từ trung ương đến địa phương.

- Địa phương: chia nước ta làm 30 tỉnh và 1 phủ trực thuộc.

- Năm 1815, ban hành luật Gia Long.

- Xây dựng quân đội mạnh.

1.4.1. Nông nghiệp

a. Thế kỉ XVI-XVII

- Đàng Ngoài: trì trệ, bị kìm hãm (chúa Trịnh không lo khai hoang, củng cố đê điều).

- Đàng Trong: phát triển, khai hoang lập làng.

b. Thế kỉ XVIII

- Quang Trung ban hành "Chiếu khuyến nông".

c. Nửa đầu TK XIX

- Các vua Nguyễn chú ý việc khai hoang, lập ấp, đồn điền.

- Việc sửa đắp đê không được chú trọng.

1.4.2. Thủ công nghiệp

a. Thế kỉ XVI-XVII

- Xuất hiện nhiều làng thủ công.

- Sản phẩm thủ công chất lượng

b. Thế kỉ XVIII

- Nghề thủ công được phục hồi dần.

c. Nửa đầu TK XIX

- Xuất hiện nhiều xưởng thủ công, làng thủ công.

- Nghề khai thác mỏ được mở rộng.

1.4.3. Thương nghiệp

a. Thế kỉ XVI-XVII

- Xuất hiện nhiều chợ, phố xá, đô thị.

- Buôn bán với nước ngoài được mở rộng nhưng sau có phần hạn chế.

b. Thế kỉ XVIII

- Giảm thuế. mở của ải, thông chợ búa.

c. Nửa đầu TK XIX

- Nhiều thành thị, thị tứ mới.

- Hạn chế buôn bán với người Tây.

1.4.4. Văn học, nghệ thuật

a. Thế kỉ XVI-XVII

- Văn học chữ Hán vẫn chiến ưu thế, văn học chữ Nôm bước đầu phát triển.

- Chữ Quốc ngữ ra đời.

- Nghệ thuật dân gian được phục hồi.

- Kiến trúc, điêu khắc đạt nhiều thành tựu

b. Thế kỉ XVIII

- Ban hành "chiếu lập học" phát triển chữ Nôm.

c. Nửa đầu TK XIX

- Văn học bác học, văn học dân gian phát triển rực rỡ (Nguyễn Du, Hồ Xuân Hương).

- Nghệ thuật sân khấu chèo tuồng, tranh dân gian, nhiều công trình kiến trúc nổi tiếng.

1.4.5. Khoa học - kĩ thuật

a. Thế kỉ XVIII

- Sử học: Đại Việt sử kí tiền biên.

b. Nửa đầu TK XIX

- Sử học: Đại Nam thực lục.

- Địa lí: Gia Đình thành thống chí, Nhất thống dư địa chí.

- Y học đạt nhiều thành tựu.

- Tiếp thu kĩ thuật máy móc tiên tiến của phương Tây.

Câu 1: Phân chia giai đoạn và nêu lên nội dung chính của giai đoạn đó:

Gợi ý trả lời

- Thế kỉ XVI – XVIII: sự suy yếu của nhà nước phong kiến tập quyền Triều Mạc, Lê Trung Hưng

=> Chiến tranh Nam – Bắc triều, chiến tranh Trịnh – Nguyễn.

- 1771 – 1802: Phong trào Tây Sơn, lật đổ chúa Nguyễn, chúa Trịnh, vua Lê.

=> Đánh tan giặc ngoại xâm.

- Nửa đầu thế kỉ XIX: Việt Nam thuộc phong kiến nhà Nguyễn.

Câu 2: Chứng minh phong trào Tây Sơn đã đặt nền tảng cho việc thống nhất và xây dựng đất nước

Gợi ý trả lời

- Sự kiện 1: Lật đổ chính quyền Nguyễn và Lê – Trịnh

=> Ý nghĩa: Đặt nền móng cho công cuộc thống nhất đất nước.

- Sự kiện 2: Đánh tan các cuộc xâm lược của quân Xiêm, Thanh

=> Ý nghĩa: Bảo vệ độc lập, chủ quyền dân tộc.

Câu 3: Thống kê các công trình lớn về văn học, nghệ thuật, khoa học – kĩ thuật ở các thế kỉ XVI – nửa đầu thế kỉ XIX

Gợi ý trả lời

- Văn học: Truyện Kiều (Nguyễn Du), Chinh phụ ngâm khúc (Hồ Xuân Hương),…

- Nghệ thuật: Nghệ thuật dân gian phát triển. Các công trình nổi tiếng như lăng tẩm các vua Nguyễn ở Huế, chùa Tây Phương, Khuê văn các,…

- Sử học: Bên cạnh các bộ sử cửa nhà nước, xuất hiện nhiểu bộ sử của tư nhân như Ô châu cận lục, Đại Việt thông sử, Phủ biên tạp lục...

- Địa lí học: Có tập bản đồ Thiên Nam tứ chí lộ đồ thư

- Y học: Có bộ sách y dược của Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác

- Kĩ thuật: Biết dùng súng đại bác theo kiểu phương Tây, đóng thuyền chiến, xây thành lũy.

Kết thúc bài học, các em cần ghi nhớ các ý chính sau:

• Sự suy yếu của nhà nước phong kiến tập quyền và các cuộc chiến tranh
• Quang Trung lật đổ chính quyền Trịnh - Nguyễn và thống nhất đất nước
• Nhà Nguyễn lập lại chế độ phong kiến tập quyền
• Tình hình kinh tế, văn hoá dưới thời Nguyễn