Lịch Sử 7 Bài 22: Sự suy yếu của nhà nước phong kiến tập quyền (Thế kỉ XVI - XVIII)

1.1.1. Triều đình nhà Lê

Từ thế kỉ XVI, nhà Lê bắt đầu suy thoái.

- Vua, quan ăn chơi sa đọa.

- Nội bộ triều đình rối loạn, chia bè kết cánh tranh giành quyền lực.

1.1.2. Phong trào khởi nghĩa nông dân ở đầu thế kỉ XVI

a. Nguyên nhân

- Đời sống nhân dân cực khổ, lâm vào cảnh khốn cùng.

- Mâu thuẫn:

+ Nông dân >< địa chủ

+ Nhân dân >< nhà nước phong kiến.

=> Phong trào khởi nghĩa bùng nổ.

b. Các cuộc khởi nghĩa

Từ năm 1511, các cuộc khởi nghĩa nổ ra nhiều hơn trong nước.

- Ở trong nước khởi nghĩa Trần Tuân ở Sơn Tây (Hà Tây), khởi nghĩa Lê Hy, Trịnh Hưng ở Nghệ An, Thanh Hóa…

- Tiêu biểu nhất là cuộc khởi nghĩa của Trần Cảo đầu năm 1516 ở Đông Triều (Quảng Ninh).

c. Kết quả

Các cuộc khởi nghĩa đều bị dập tắt.

d. Ý nghĩa:

Tuy thất bại nhưng đã tấn công mạnh mẽ vào chính quyền nhà Lê đang mục nát.

1.2.1. Chiến tranh Nam - Bắc triều

a. Nguyên nhân:

- Cuối triều Lê các thế lực cát cứ nổi lên khắp nơi tranh giành quyền lực.

- Năm 1527, Mạc Đăng Dung cướp ngôi nhà Lê lập ra nhà Mạc => Bắc triều.

- Năm 1533, Nguyễn Kim chạy vào Thanh Hoá lập một người thuộc dòng dõi nhà Lê lên làm vua, lập ra Nam triều.

=> Gây ra chiến tranh Nam - Bắc triều.

b. Diến biến

- Chiến tranh giữa hai tập đoàn phong kiến kéo dài hơn 50 năm từ vùng Thanh – Nghệ trở ra bắc.

- Đến năm 1592, Nam triều chiếm được Thăng Long, họ Mạc chạy lên Cao Bằng chiến tranh chấm dứt.

c. Hậu quả:

- Gây tổn thất lớn về người và của.

- Kinh tế bị tàn phá.

- Làng mạc điêu tàn xơ xác. Nhân dân đói khổ, phiêu bạc.

d. Tính chất:

Là cuộc chiến tranh phi nghĩa.

1.2.2. Chiến tranh Trịnh - Nguyễn và sự chia cắt Đàng Trong - Đàng Ngoài

a. Nguyên nhân:

Do sự tranh chấp quyền lực và đất đai giữa 2 dòng họ Trịnh – Nguyễn.

b. Diễn biến:

- Thế kỉ XVII, chiến tranh Trịnh – Nguyễn bùng nổ lịch sử gọi là chiến tranh Đàng Trong – Đàng Ngoài.

- Từ năm 1627 – 1672, họ Trịnh và Họ Nguyễn đánh nhau 7 lần.

- Không phân thắng bại, hai bên lấy sông Gianh làm ranh giới phân chia đất nước làm hai Đàng.

+ Đàng Ngoài từ sông Gianh trở ra.

+ Đàng Trong từ sông Gianh trở vào.

c. Tác động

- Gia đình ly tán.

- Kinh tế suy yếu trầm trọng.

- Sự phân biệt giàu nghèo ngày càng sâu sắc.

Câu 1: Lập bảng thống kê các cuộc khởi nghĩa nông dân đầu thế kỉ XVI.

Gợi ý trả lời

- 1511, khởi nghĩa Trần Tuân ở Sơn Tây

- 1512, khởi nghĩa Lê Hy, Trịnh Hưng ở Nghệ An

- 1515, khởi nghĩa Phùng Chương ở Núi Tam Đảo 

- 1516, khởi nghĩa Trần Cảo ở Đông Triều

=> Các cuộc khởi nghĩa thất bại.

Câu 2: Chính quyền trung ương suy yếu, vua Lê hoàn toàn bất lực, các thế lực phong kiến nhân đó chia bè kéo cánh, lật đổ nhà Lê và đem quân đánh lẫn nhau. Em hãy lập bảng thống kê các cuộc chiến tranh phong kiến ở thế kỉ XVI – XVII

Gợi ý trả lời

- Chiến tranh Nam - Bắc triều (1533 - 1592) ở khu vực từ vùng Thanh - Nghệ ra Bắc.

=> Nam triều chiếm được Thăng Long, họ Mạc chạy lên Cao Bằng.

- Chiến tranh Trịnh - Nguyễn (1627 - 1672) ở Quảng Bình, Hà Tĩnh

=> Đất nước chia cắt Đàng Trong – Đàng Ngoài.

Câu 3: Phân tích nguyên nhân trực tiếp và hậu quả của hai cuộc chiến tranh phong kiến lớn ở thế kỷ XVI và thế kỷ XVII.

Gợi ý trả lời

- Cuộc chiến thứ nhất:

+ Tên gọi: Chiến tranh Nam – Bắc triều

+ Nguyên nhân trực tiếp: Năm 1527, Mạc Đăng Dung lật đổ nhà Lê, lập ra triều Mạc. Năm 1533, Nguyễn Kim lập một người thuộc dòng dõi nhà Lê lên làm vua, lấy danh nghĩa “Phù Lê diệt Mạc”.

+ Hậu quả: Nhân dân đói khổ, hàng vạn người bị bắt đi lính.

- Cuộc chiến thứ hai:

+ Tên gọi: Chiến tranh Trịnh – Nguyễn

+ Nguyên nhân trực tiếp: Năm 1545, Nguyễn Kim chết, Trịnh Kiểm nắm toàn bộ binh quyền. Nguyễn Hoàng xin được vào trấn thủ đất Thuận Hoá. Đất Thuận Hoá trở thành nơi dấy nghiệp của họ Nguyễn.

+ Hậu quả:

• Đối với nhân dân: nhân dân đói khổ, bị lôi kéo vào các cuộc chiến.
• Đối với đất nước: bị chia cắt.

Kết thúc bài học, các em cần ghi nhớ các ý chính sau:

• Tình hình chính trị - xã hội nhà Lê từ đầu thế kỉ XVI
• Các cuộc chiến tranh Nam - Bắc Triều và sự đối đầu hai tập đoàn phong kiến Trịnh - Nguyễn