Lịch Sử 9 Bài 22: Cao trào cách mạng tiến tới tổng khởi nghĩa tháng Tám năm 1945

a. Hoàn cảnh

- Tháng 6 - 1941, Đức tấn công Liên Xô, thế giới hình thành 2 trận tuyến: Phe Đồng Minh và Phe Phát xít.

- Tình hình trong nước có nhiều biến chuyển: Đầu năm 1941 Nguyễn Ái Quốc trở về nước trực tiếp lãnh đạo cách mạng trong nước. Người đã triệu tập Hội nghị BCH Trung ương 8 tại Pác Bó (Cao Bằng) từ ngày 10 đến ngày 19 - 5 - 1941.

- Nội dung Hội nghị BCH Trung ương tháng 5 - 1941:

• Nhiệm vụ: Đặt nhiệm vụ giải phóng dân tộc lên hàng đầu.
•  Chủ trương thành lập Mặt trận Việt Nam Độc lập Đồng minh hội (19 - 5 - 1941) (Mặt trận Việt Minh) thu hút đông đảo quần chúng tham gia.
• Kẻ thù: Pháp, Nhật và bọn tay sai phản động.

b. Hoạt động của Mặt trận Việt Minh

- Xây dựng lực lượng vũ trang:

• Lực lượng vũ trang đầu tiên của cách mạng Việt Nam là Đội du kích Bắc Sơn.
• Năm 1941 dưới sự lãnh đạo của Đảng chuyển thành Cứu quốc quân hoạt động tại căn cứ địa Bắc Sơn - Võ Nhai. Sau đó phân tán thành nhiều bộ phận, phát triển chiến tranh du kích hoạt động tại các tỉnh Thái Nguyên, Tuyên Quang, Lạng Sơn.
• Tháng 5 - 1941, Tổng bộ Việt Minh ra chỉ thị “Sắm sửa vũ khí, đuổi thù chung”. Không khí cách mạng sôi sục khắp cả nước.
• Ngày 22 - 12 - 1944, Đội Việt Nam Tuyên truyền giải phóng quân ra đời. Ngay sau khi thành lập đã đánh thắng trận Phay Khắt và Nà Ngần.

- Xây dựng lực lương chính trị:

• Cao Bằng là nơi thí điểm cuộc vận động xây dựng các Hội cứu quốc trong Mặt trận Việt Minh.
• Đến 1942, khắp 9 châu ở Cao Bằng đều có Hội Cứu quốc quân, trong đó có 3 châu hoàn toàn.

- Sau đó Uỷ ban Việt Minh Cao - Bắc - Lạng được thành lập, lập ra “19 ban xung phong Nam tiến”, phát triển lực lượng cách mạng xuống miền xuôi.

- Đảng rất chú trọng xây dựng lực lượng chính trị ở cả nông thôn và thành thị, tranh thủ hợp tác rộng rãi các tầng lớp khác nhau: sinh viên, học sinh, trí thức, tư sản dân tộc.

- Báo chí Đảng và Mặt trận Việt Minh phát triển rất phong phú, góp phần tuyên truyền đường lối chính sách của Đảng rộng rãi,...

a. Nhật đảo chính Pháp (9 - 3 - 1945)

- Hoàn cảnh:

• Đầu năm 1945, chiến tranh thế giới thứ hai bước vào giai đoạn kết thúc. Nước Pháp được giải phóng.
• Nhật khốn dốn ở Đông Dương.
• Đông Dương: Pháp ráo riết hoạt động chờ cơ hội phản công Nhật.

- Diến biến: Đêm 9/3/1945, Nhật đảo chính Pháp trên toàn cõi Đông Dương, Pháp nhanh chóng đầu hàng.

b. Tiến tới Tổng khởi nghĩa Tháng Tám năm 1945

- Chủ trương của Đảng:

• Ngay khi Nhật đảo chính Pháp, Đảng đã tổ chức họp Hội nghị mở rộng.
• Hội nghị đã ra chỉ thị “Nhật - Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta”, xác định kẻ thù chính, cụ thể, trước mắt là phát xít Nhật.
• Hội nghị phát động cao trào “Kháng Nhật, cứu nước” làm tiền đề cho Tổng khởi nghĩa.

- Diễn biến:

• Ngay từ tháng 3 - 1945, cách mạng chuyển sang cao trào, phong trào đấu tranh vũ trang và khởi nghĩa từng phần diễn ra ở nhiều địa phương. Tiêu biểu là ở căn cứ địa Cao - Bắc - Lạng hàng loạt các huyện, châu, xã được giải phóng.
• Ngày 15 - 4 - 1945, Hội nghị quân sự cách mạng Bắc Kì họp ở Hiệp Hòa (Bắc Giang) được tổ chức. Hội nghị quyết định thống nhất các lực lượng vũ trang thành Việt Nam giải phóng quân.
• Uỷ ban quân sự cách mạng Bắc Kì được hình thành.
• Ngày 4 - 6 - 1945, khu giải phóng Việt Bắc ra đời.
• Phong trào quần chúng trong cả nước phát triển mạnh mẽ, nhất là phong trào phá kho thóc Nhật chia cho dân nghèo.

→ Cao trào kháng Nhật cứu nước đã dấy lên một khí thế sẵn sàng khởi nghĩa trong cả nước.

Câu 1: Đảng Cộng sản Đông Dương chủ trương thành lập Mặt trận Việt Minh trong hoàn cảnh như thế nào?

Gợi ý trả lời:

- Chiến tranh thế giới thứ hai đã bước sang năm thứ ba. Sau khi lần lượt đánh bại ba nước Pháp, Bỉ, Hà Lan và chiếm được phần lớn lục địa Châu Âu, tháng 6- 1941, phát xít Đức mở cuộc tấn công Liên Xô. Trên thế giới hình thành hai trận tuyến: Một bên là các lực lượng dân chủ do Liên Xô đứng đầu và một bên là khối phát xít Đức, I-ta -li -a, Nhật. Ngay từ đầu, cuộc chiến của nhân dân ta đã là một bộ phận trong cuộc đấu tranh của các lực lượng dân chủ,

- Trước tình hình thế gới và trong nước ngày càng khẩn trương, ngày 28-1-1941, Nguyễn Aí Quốc về nước triệu tập hội nghị ban chấp hành Trung ương Đảng lần thứ 8 tại Pác Bó (Cao Bằng) từ ngày 10 đến ngày 19-5-1941. Hội nghị Trung ương 8 đánh dấu sự hoàn thiện chuyển hướng chỉ đạo chiến lược, đặt nhiệm vụ giải phóng dân tộc lên hàng đầu. Hội nghị chủ trương thành lập Việt Nam độc lập đồng minh (gọi tắt là Việt Minh). 

- Mặt trận Việt Minh chính thức được thành lập ngày 19-5-1941, chỉ sau một thời gian ngắn, tổ chức này đã có uy tín và ảnh hưởng sâu rộng trong nhân dân. 

- Như vậy, trong bối cảnh thế giới và trong nước có nhiều chuyển biến có lợi cho cách mạng Việt Nam, Đảng ta đã thể hiện sự nhạy bén chính trị quyết định thành lập Mặt trận Việt Minh nhằm tập hợp mọi lực lượng yêu nước phất cao ngọn cờ độc lập dân tộc.

Câu 2: Tại sao Nhật phải tiến hành đảo chính Pháp?

Gợi ý trả lời:

Bản chất của bọn đế quốc là không bao giờ có thể cùng nhau làm bạn. Chúng chỉ vì lợi ích của mình mới tạm thời bắt tay với nhau bởi vì khi bắt tay với nhau cả Pháp và Nhật đều có những mục đích riêng của mình. Chính vì thế khi đứng trước tình thế suy yếu Nhật tiến hành đảo chính Pháp. Vào đầu năm 1945, chiến tranh thế giới thứ hai bước vào giai đoạn kết thúc. Nước Pháp được giải phóng. Ở mặt trận Châu Á - Thái Bình Dương phát xít Nhật cũng khốn đốn trước những đòn tấn công của Anh - Mĩ trên bộ cũng như trên biển. Thực dân Pháp ráo riết chuẩn bị mọi điều khiện chờ cơ hôi để thống trị lại Đông Dương. Đứng trước tình thế cận kề thất bại Nhật buộc phải tiến hành đảo chính Pháp để độc chiếm Đông Dương. Đêm 9-3-1945. Nhật tiến hành đảo chính Pháp trên toàn Đông Dương quân Pháp chống cự yếu ớt rồi nhanh chóng đầu hàng. 

Câu 3: Quân Pháp ở Đông Dương đã thất bại ra sao?

Gợi ý trả lời:

Đêm 9-3-1945, Nhật tiến hành đảo chính Pháp trên toàn Đông Dương. Mặc dù có sự chuẩn bị từ trước nhưng quân Pháp vẫn chống cự yếu ớt, chỉ sau vài giờ đã đầu hàng. Sau khi hất cẳng Pháp chính phủ Nhật hoàng tuyên bố sẽ giúp đỡ nền độc lập của các dân tộc Đông Dương. Nhưng chỉ sau một thời gian rất ngắn, bản chất của chúng đã lộ rõ. Nhân dân ta càng thêm căm ghét chúng cùng bè lũ tay sai. 

Câu 4: Mặt trận Việt Minh ra đời có tác động như thế nào đến cao trào kháng Nhật, cứu nước?

Gợi ý trả lời:

- Mặt trận Việt Minh ra đời ( ngày 19 – 5- 1941) có vai trò vô cùng quan trọng đối với cao trào Kháng Nhật cứu nước. Mặt trận đã tập hợp được hết thảy đồng bào yêu nước vào mặt trận vì sự  nghiệp giải phóng dân tộc. Mặt trận có vai trò trong việc:

- Xây dựng lực lượng chính trị: vận động đông đảo mọi tầng lớp nhân dân vào mặt trận cứu quốc

- Xây dựng lực lượng vũ trang: thành lập đội Việt Nam tuyên truyền giải phóng quân và sau hợp nhất các lực lượng vũ trang thành Việt Nam giải phóng quân, thành lập các trung đội cứu quốc quân.

- Xây dựng căn cứ địa cách mạng. Căn cứ địa cách mạng Việt Bắc ra đời là hình ảnh thu nhỏ của nước Việt Nam mới.

- Chuẩn bị để tiến tới Tổng khởi nghĩa: phát động cao trào kháng Nhật cứu nước.

- Như vậy, cho đến đầu năm 1945, sự chuẩn bị của mặt trận Việt Minh cho cuộc tổng khởi  nghĩa cơ bản đã hoàn thành. Một bầu không khí tiền khởi nghĩa đã sục sôi trong cả nước.

• Sau khi học xong bài học này các em cần nắm được nội dung sau:
• Mặt tận Việt Minh ra đời 19-5-1941 như thế nào?
• Những hoạt động và ý nghĩa Cao trào kháng Nhật, cứu nước tiến tới tổng khởi nghĩa tháng Tám năm 1945