Địa lí 11 Bài 8: Tự nhiên, dân cư và xã hội

a. Vị trí địa lí

• Nằm ở 2 châu lục Á – Âu, gồm đồng bằng Đông Âu và Bắc Á.
• Giáp 14 nước ở phía Nam và Tây, Tây Nam.
• Phía Bắc và phía Đông, Nam giáp biển Đại Dương.

b. Lãnh thổ

• Diện tích rộng nhất thế giới.
• Tỉnh Caliningrát biệt lập phía Tây.

a. Địa hình

- Phía Tây

• Đại bộ phận là đồng bằng: đồng bằng Đông Âu, đồng bằng Xibia.
• Dãy núi già Uran (ranh giới tự nhiên giữa 2 châu lục Á – Âu).

- Phía Đông

• Núi và cao nguyên chiếm diện tích lớn: cao nguyên Trung Xibia…
• Đồng bằng ở phía Bắc.

→ Địa hình cao ở phía Đông, thấp dần về phía Tây → Sự phân hóa về thiên nhiên và khí hậu.

b. Khí hậu

- Phía Tây

• Khí hậu ôn hòa hơn.
• Phía Bắc khí hậu cận cực.
• Phía Nam khí hậu cận nhiệt.

- Phía Đông

• Khí hậu ôn đới lục địa khắc nghiệt (mùa đông giá lạnh).

c. Sông ngòi

- Phía Tây

• Sông Vonga chảy qua đồng bằng Đông Âu, được coi là 1 trong những biểu tượng của nước Nga.
• Sông Obi chảy qua đồng bằng Tây Xibia.

- Phía Đông

• Sông Lêna chảy qua cao nguyên Trung Xibia
• Hồ Baican là hồ nước ngọt sâu nhất thế giới. Ngoài ra còn có nhiều hồ nhân tạo và tự nhiên khác.

→ Liên bang Nga có nhiều sông, hồ lớn có giá trị về nhiều mặt, chủ yếu là về thủy điện (trữ năng thủy điện là 320 triệu kW). Ngoài ra còn tạo điều kiện phát triển về nông nghiệp và thủy hải sản

d. Đất đai

- Phía Tây

• Phía Bắc đồng bằng Tây Xibia chủ yếu là đầm lầy, nông nghiệp chỉ phát triển ở dải đất miền Nam nhưng không  phát triển.
• Ở đồng bằng Đông Âu đất đai màu mỡ, thuận lợi cho việc trồng cây nông nghiệp, cây lương thực, thực phẩm và chăn nuôi.

- Phía Đông

• Đất đai nghèo dinh dưỡng, nông nghiệp không được phát triển.

e. Khoáng sản

- Phía Tây

• Tập trung chủ yếu ở đồng bằng Tây Xibia, đặc biệt là dầu mỏ, khí tự nhiên.
• Than, dầu, quặng sắt, kim loại màu... ở dãy núi Uran.

- Phía Đông

• Tập trung nhiều khoáng sản như than, vàng, kim cương, sắt, dầu khí,...

→ Liên bang Nga có trữ lượng quặng, khí tự nhiên đứng đầu thế giới, nguồn tài nguyên khoáng sản đa dạng, phong phú.

→ thuận lợi trong công nghiệp khai thác và chế biến khoáng sản.

g. Rừng

- Phía Tây

• Thảo nguyên và rừng lá kim.

- Phía Đông

• Rừng lá kim

→ Liên bang Nga là nơi có diện tích rừng đứng đầu thế giới (886 triệu ha, trong đó rừng có thể khai thác là 764 triệu ha), chủ yếu là rừng lá kim → lâm nghiệp phát triển.

a. Dân cư

• Đông dân, thứ 8 thế giới nhưng mật độ thấp.
• Tốc độ gia tăng giảm do di cư.
• Nhiều dân tộc, chủ yếu là người Nga 80% dân số.
• Tập trung chủ yếu ở các thành phố.

b. Xã hội

• Có tiềm lực lớn về khoa học và văn hóa.
• Trình độ học vấn cao.

Câu 1: Quan sát hình 8.1, hãy cho biết LB Nga giáp với những quốc gia và đại dương nào?

Gợi ý làm bài

Vị trí địa lí LB Nga:

- Phía Bắc giáp Bắc Băng Dương.

- Phía Đông giáp Thái Bình Dương.

- Phía Tây và phía Nam tiếp giáp với 14 quốc gia:  Na Uy, Phần Lan, Ba Lan, Mông Cổ, Triều Tiên, Trung Quốc, E-xto-ni-a, Lat-vi-a, Lit-va, Bê-lô-rut-xi-a, Ucrai-na, A-dec-bai-gian, Ca-dắc-xtan, Gru-di-a. 

Câu 2: Tài nguyên khoáng sản của LB Nga thuận lợi để phát triển sản xuất những ngành công nghiệp nào?

Gợi ý làm bài

Thế mạnh phát triển công nghiệp của tài nguyên khoáng sản LB Nga là:

- Dầu mỏ, khí tự nhiên, than đá ⟶ phát triển công nghiệp năng lượng, hóa chất,hóa dầu.

- Quặng sắt, kim loại màu... ⟶ phát triển công nghiệp luyện kim đen, luyện kim màu.

- Quặng kali -> phát triển sản xuất phân bón.

Câu 3: Dựa vào bảng 8.2 và hình 8.3, hãy nhận xét sự thay đổi dân số của LB Nga và nêu hậu quả của sự thay đổi đó.

Gợi ý làm bài

- LB Nga là nước đông dân (thứ 8 thế giới năm 2005).

- Giai đoạn 1991 – 2005, dân số LB Nga có xu hướng giảm dần và liên tục (từ 148,3 triệu người xuống 143 triệu người).

- Dân số có xu hướng già hóa: đỉnh tháp tròn và biểu hiện tí lệ  người trên 60 tuổi khá lớn (đặc biệt người già ở nữ giới), tỉ lệ trẻ em dưới 14 tuổi có xu hướng giảm (đáy tháp thu hẹp).

- Tỉ lệ nam và nữ của LB Nga không đồng đều, nữ chiếm tỉ lệ cao hơn so với nam ở tất cả các nhóm tuổi (năm 2001).

- Tỉ suất gia tăng dân số tự nhiên có chỉ số âm.

⟹ Hệ quả: Dân số giảm gây thiếu hụt nhân công lao động kể cả nguồn lao động bổ sung.

Câu 4: Dựa vào hình 8.4, hãy cho biết sự phân bố dân cư LB Nga. Sự phân đó có thuận lợi và khó khăn gì với sự phát triển kinh tế?

Gợi ý làm bài

• Phân bố dân cư LB Nga:

  Dân cư LB Nga phân bố không đều:

- Tập trung chủ yếu ở khu vực đồng bằng rộng lớn phía Tây: mật độ dân số từ 10 đến  trên 25 người/km2.

- Tiếp đến là khu vực phía Nam với mật độ dân số từ 1 -10 người/km2.

- Khu vực phía Bắc và vùng núi cao nguyên phía Đông dân cư phân bố thưa thớt, hầu như không có người sinh sống: mật độ dân số dưới 1 người/km2.

- Dân cư tập trung chủ yếu ở khu vực thành thị, là các thành phố nhỏ, trung bình và các thành phố vệ tinh (trên 70% dân số năm 2005).

• Thuận lợi và khó khăn:

- Thuận lợi:

+ Dân cư tập trung đông đúc ở khu vực phía tây nơi có điều kiện tự nhiên thuận lợi, khoáng sản giàu có…giúp khai thác tốt và có hiệu quả các thế mạnh này của đất nước, hoạt động kinh tế.

- Khó khăn:

+  Vùng phía Đông tập trung tài nguyên khoáng sản khá phong phú và giàu có, nhưng dân cư thưa thớt ⟶ hạn chế trong việc khai thác các tài nguyên thiên nhiên nơi đây.

+ Chênh lệch lớn trong sự phát triển kinh tế của cả nước.

Sau bài học cần nắm các nội dung sau:

- Biết vị trí địa lí, phạm vi lãnh thổ LB Nga.

- Trình bày được đặc điểm tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên và thuận lợi, khó khăn của chúng đối với sự phát triển kinh tế.

- Trình bày được các đặc điểm dân cư, xã hội và ảnh hưởng của chúng đối với sự phát triển kinh tế.