Sinh học 11 Bài 4: Vai trò của các nguyên tố khoáng

a. Định nghĩa: Nguyên tố dinh dưỡng khoáng thiết yếu là

- Là những nguyên tố mà thiếu nó cây không hoàn thành được chu trình sống.

- Không thể thay thế được bởi bất kì nguyên tố nào khác.

- Phải trực tiếp tham gia vào quá trình chuyển hoá vật chất trong cơ thể.

b. Phân loại:

- Gồm 17 nguyên tố: C, H, O, N, S, P, K, Ca, Mg, Cl, Cu, Fe, Mn, Mo, Ni, Zn.

- Nguyên tố đại lượng (> 100mg/1kg chất khô của cây) gồm: C, H, O, N, S, P, K, Ca, Mg.

- Nguyên tố vi lượng (≤ 100mg/1kg chất khô của cây) gồm:  Cl, Cu, Fe, Mn, Mo, Ni, Zn.

- Tham gia vào thành phần các chất cấu tạo nên hệ thống chất nguyên sinh, cấu trúc nên tế bào và các cơ quan.

- Nguyên tố khoáng tham gia vào quá trình điều chỉnh các hoạt động trao đổi chất, các hoạt động sinh lý trong cây

- Thay đổi các đặc tính lý hóa của chất keo nguyên sinh

- Hoạt hóa enzim, làm tăng hoạt động trao đổi chất

- Điều chỉnh quá trình sinh trưởng của cây

- Tăng tính chống chịu cho cây trồng đối với các điều kiện bất lợi của môi trường.

- Khái quát vai trò của các nguyên tố dinh dưỡng khoáng thiết yếu:

+ Hiện tượng thiếu các nguyên tố dinh dưỡng thường được biểu hiện bằng những dấu hiệu màu sắc đặc trưng trên lá hoặc lá bị biến dạng

+ Ví dụ:

• Thiếu đạm (N): lá vàng nhạt, cây cằn cỗi
• Thiếu lân (P): lá vàng đỏ, trổ hoa trễ, quả chín muộn.
• Thiếu Kali: ảnh hưởng đến sức chống chịu của cây.
• Thiếu Ca: ảnh hưởng đến độ vững chắc của cây, rễ bị thối, ngọn cây khô héo.

a. Đất là nguồn chủ yếu cung cấp các nguyên tố khoáng cho cây

- Các muối khoáng trong đất tồn tại ở dạng không tan hoặc dạng hoà tan (dạng ion). Rễ cây chỉ hấp thụ được muối khoáng ở dạng hòa tan.

b. Phân bón cho cây trồng

- Phân bón là nguồn quan trọng cung cấp các chất dinh dưỡng cho cây trồng.

- Bón phân với liều lượng cao quá mức cần thiết sẽ gây độc cho cây, gây ô nhiễm nông phẩm, ô nhiễm môi trường đất và nước.

- Ví dụ: Nếu Mo nhiều trong rau thì động vật ăn rau có thể bị ngộ độc, người ăn rau bị bệnh gút (bệnh thống phong).

Câu 1: Nêu vai trò của các nguyên tố đại lượng: P, K, S? 

Hướng dẫn giải

- Các nguyên tố đa lượng thường đóng vai trò cấu trúc trong tế bào, là thành phần các đại phân tử trong tế bào (prôtêin, lipit, axit nuclêic...).

- Các nguyên tố đại lượng còn ảnh hưởng đến tính chất của hệ thống keo trong chất nguyên sinh như: điện tích bề mặt, độ ngậm nước, độ nhớt và độ bền vững của hệ thống keo. 

• P: Thành phần của axit nucleic, ATP, cần cho nở hoa, đậu quả, phát triển rễ.
• K: tham gia hoạt hóa enzim, cân bằng nước, cân bằng ion.
• S: Là thành phần của protein, coenzim.

Câu 2: Nêu vai trò chung của các nguyên tố vi lượng? 

Hướng dẫn giải

- Là thành phần không thể thiếu ở hầu hết các enzim.

- Hoạt hóa cho các enzim.

- Liên kết với các chất hữu cơ tạo thành hợp chất hữu cơ-kim loại → có vai trò quan trọng trong quá trình trao đổi chất.

- Ví dụ, Mg trong phân tử diệp lục, Cu trong xitôcrôm... 

Câu 3: Vì sao cần phải bón phân với liều lượng hợp lí tùy thuộc vào đất, loại phân bón, giống và loại cây trồng?

Hướng dẫn giải

Cần phải bón phân với liều lượng hợp lí (tối ưu) tùy thuộc vào loại phân bón, giống và loài cây trồng là để cho cây sinh trưởng tốt, năng suất cao, hiệu quả của phân bón cao nhưng giảm chi phí đầu vào và không gây ô nhiễm nông phẩm và môi trường.

Câu 1: Hãy liên hệ với thực tế, nêu một số biện pháp giúp cho quá trình chuyển hóa các chất khoảng ở trong đất từ đạm không tan thành dạng hòa tan dễ hấp thụ đối với cây?

Câu 2: Tại sao các nguyên tố vi lượng lại chỉ cần với một lượng rất nhỏ đối với thực vật? 

Câu 3: Giải thích tại sao: Đất chua lại nghèo dinh dưỡng? 

Câu 1: Các nguyên tố vi lượng cần cho cây với số lượng nhỏ, nhưng có vai trò quan trọng, vì

A. chúng cần cho một sô pha sinh trưởng.

B. chúng được tích luỹ trong hạt.

C. chúng tham gia vào hoạt động chính của các enzim.

D. chúng có trong cấu trúc của tất cả bào quan.

Câu 2: Khi lá cây bị vàng do thiếu chất diệp lục, có thể chọn nhóm các nguyên tố khoáng thích hợp để bón cho cây là

A. P, K, Fe                      

B. N, Mg, Fe.

C. P, K, Mn.                    

D. S, P, K. E. N, K, Mn.

Câu 3: Hãy chọn phương án trả lời đúng. Khi lá cây bị vàng (do thiếu chất diệp lục). Nhóm nguyên tố khoáng nào liên quan đến hiện tượng này?

A. P, K, Fe

B. S, P, K.

C. N, Mg, Fe.

D. N, K, Mn.

E. P, K, Mn.

Câu 4: Chất khoáng hoà tan được vận chuyển từ

A. rễ lên lá theo mạch gỗ

B. lá xuống rễ theo mạch gỗ

C. rễ lên lá theo mạch rây

D. lá xuống rễ theo mạch rây

Câu 5: Phần lớn các chất khoáng hấp thụ vào cây theo cơ chế

A. khuyếch tán và hút bám

B. chủ động

C. hoà tan

D. chủ động và thụ động

Sau khi học xong bài vai trò các nguyên tố khoáng này các em cần:

- Nêu được các khái niệm: nguyên tố khoáng dinh dưỡng thiết yếu, các nguyên tố dinh dưỡng đại lượng và vi lượng.

- Mô tả được một số dấu hiệu điển hình khi thiếu một số nguyên tố dinh dưỡng khoáng và nêu được vai trò đặc trưng nhất của các nguyên tố dinh dưỡng khoáng thiết yếu.

- Liệt kê các nguồn gốc cung cấp dinh dưỡng khoáng cho cây, dạng phân bón cây hấp thụ được.

- Trình bày được ý nghĩa của liều lượng phân bón hợp lí đối với cây trồng, môi trường và sức khoẻ con người.