Uy- lít- xơ trở về (trích Ô -đi- xê - sử thi Hi Lạp)

• Tác giả Hô-me-rơ: Sống vào khoảng thế kỉ IX - VIII trước CN, là tác giả của hai thiên sử thi I-li-át và Ô-đi-xê.

• Xuất thân: con một gia đình nghèo, được sinh ra bên dòng sông Mê-Lét (có tên là Mê-lê-xi-gien - con của dòng sông Mê-lét)

• Ông là một nghệ sĩ mù thông thái, thường đi qua nhiều thành bang để kể về truyện thơ của mình và là "cha đẻ của thơ ca Hi Lạp"

- Nguồn gốc, chủ đề: 

• I-li-át và Ô-đi-xê đều khai thác từ truyền thuyết về cuộc chiến tranh thành Tơ-roa

• I-li-át là bài ca chiến trận ca ngợi người anh hùng Asin, một biểu tượng của sức mạnh thể chất

• Ô-đi-xê gồm 12110 câu thơ, chia thành 24 khúc ca. Ô-đi-xê kể về cuộc hành trình trở về quê hương của Uy-lít-xơ sau chiến thắng thành Tơ-roa. Ô-đi-xê là bài ca về cuộc sống hòa bình. Tác phẩm ca ngợi sức mạnh trí tuệ của con người.

• Chủ đề chính của Ô-đi-xê: Bài ca lao động, hoà bình, thể hiện cuộc sống và mơ ước của người Hi Lạp cổ đại trong cuộc chinh phục thiên nhiên, mở rộng giao lưu, xây dựng cuộc sống gia đình.

- Tóm tắt tác phẩm:

• Sau chiến thắng thành Tơ-roa, Uy-lít-xơ cùng đồng đội trở về quê hương. Chàng phải lênh đênh 10 năm trời đằng đẵng, vượt qua bao nhiêu khó khăn.

• Bị nữ thần Ca-líp-xô cầm giữ trên đảo; bị bão làm đắm chìm bè, trôi dạt vào xứ Phê-a-xi. Ở đây chàng kể lại những chuyện li kì như: vào nơi ở của những tên khổng lồ một mắt, đi qua đảo của những nàng tiên cá Xi-ren có tiếng hát du dương...

• Được vua xứ Phê-a-xi giúp đỡ, chàng trở về quê hương I-tác. Về đến nhà, chàng phải giả dạng hành khất trừng trị bọn cầu hôn cùng những gia nhân phản bội; trải qua thử thách cùng vợ, đoàn tụ với gia đình.

• Kết thúc: nữ thần A-tê-na đứng ra hòa giải cuộc xung đột giữa gia đình chàng và gia đình người cầu hôn

- Vị trí đoạn trích: Khúc ca XXIII gần cuối thiên sử thi.

- Nội dung: Chủ yếu kể lại cuộc đấu trí giữa hai vợ chồng: Uy-lít-xơ vượt qua thử thách của vợ để đoàn tụ với gia đình

- Bố cục: 2 đoạn

• Đoạn 1: (từ đầu đến "kém gan dạ") Tác động của nhũ mẫu và Tê-lê-mác đối với Pê-nê-lốp.

• Đoạn 2: (phần còn lại) Cuộc đấu trí giữa hai vợ chồng Uy-lít-xơ, gia đình đoàn tụ.

- Tác động của nhũ mẫu Ơ-ri-clê đối với Pê-nê-lốp

• Nhũ mẫu báo tin Uy-lít-xơ đã trở về → Pê-nê-lốp có thái độ hoài nghi: nàng cho rằng đó là một vị thần đã trừng phạt bọn người "láo xược" và tin rằng chồng mình "đã hết hy vọng trở lại đất A-cai"

• Nhũ mẫu đưa bằng chứng về vết sẹo của Uy-lít-xơ và đem "tính mệnh ra đánh cuộc" → Pê-nê-lốp cảm thấy phân vân: Tự thần hóa câu chuyện, trấn an nhũ mẫu, tự trấn an mình và đến khi gặp chồng lòng nàng cũng rất đỗi phân vân

- Tác động của Tê-lê-mác đối với Pê-nê-lốp

• Tê-lê-mác trách móc nhẹ, gay gắt → Pê-nê-lốp phân vân và xúc động dữ dội khi bị tác động bởi những lời nói của nhũ mẫu và con trai, tuy vậy, Pê-nê-lốp vẫn hết sức kiên định, thận trọng

• Pê-nê-lốp thử thách chồng một cách tế nhị, thông qua con trai → Uy-lít-xơ nhận ra ý muốn thử thách của vợ "mỉm cười" chấp nhận

• Pê-nê-lốp thử thách chồng bằng bí mật - chiếc giường cưới → Uy-lít-xơ nói với con trai và cũng là nói với Pê-nê-lốp: một cách trầm tĩnh, cân nhắc, bàn với con cách xử trí bọn cầu hôn đã chết. Uy-lít-xơ đã vượt qua thử thách băng cách miêu tả cặn kẽ chiếc giường cưới.

• Pê-nê-lốp nhận ra chồng: vui mừng, hạnh phúc tột độ  → Uy-lít-xơ nhận lại vợ: vui mừng, khôn xiết, cảm xúc dạt dào

- Pê-nê-lốp 

- Phép thử bí mật về chiếc giường cho thấy vẻ đẹp tuyệt vời về trí tuệ và tâm hồn, khát vọng bình yên, hạnh phúc, thủy chung của Pê-nê-lốp.

• Vẻ đẹp trí tuệ: Chiếc giường qua những dấu hiệu riêng chỉ hai người biết với nhau là điều kiện nàng đưa ra để đảm bảo cho sự bền vững gia đình, giải tỏa nhiều mối nghi ngờ và củng cố tình cảm gia đình.

• Vẻ đẹp tâm hồn: Khi đã gạt bỏ mọi nghi ngờ, nhận ra chồng, Pê-nê-lốp thể hiện tình cảm của mình bằng những hành động yêu thương, thể hiện nỗi khát khao mong chờ về một hạnh phúc bình yên khi mà ở đó có sự tin cậy và hiểu biết lẫn nhau

- Uy-lít-xơ

• Sau khi đánh đuổi bọn cầu hôn, với bộ áo quần hành khất, chàng vẫn kiên nhẫn chờ đợi tình cảm của Pê-nê-lốp. Từ kiên nhẫn chờ đến tâm trạng lo âu dù chàng đã tắm rửa và thay bộ đồ mới nhưng vợ chàng vẫn chưa nhận chàng là chồng.

• Cuối cùng là tâm trạng cảm thông, trân trọng của Uy-lít-xơ. Cách ứng xử của chàng bộc lộ phẩm chất cao quý, nhẫn nại, bình tĩnh và tự tin. Đặc biệt là niềm tin mãnh liệt vào Pê-nê-lốp. Đây là phẩm chất trí tuệ cao quý của nhân vật.

Câu 1: Bình luận vẻ đẹp của Pê-nê-lốp trong đoạn trích Uy-lít-xơ trở về?

Gợi ý trả lời:

Yêu cầu của đề là bình luận vẻ đẹp của Pê-nê-lốp. Xét về bản chất, vẻ đẹp của Pê-nê-lốp ở đây là sự hoà trộn giữa vẻ đẹp của tâm hồn và trí tuệ, làm nổi bật vẻ đẹp kiên trinh, vẻ đẹp ấy thể hiện qua nhiều hành vi, thái độ, tư thế. Cụ thể :

a) Thái độ trong ứng xử :

- Trước đó (phần này không có trong đoạn trích) khi nghe nhũ mẫu Ơ-ri-clê lên gác báo tin chồng đã trở về, Pê-nê-lốp “bỗng mừng rỡ cuống cuồng”. Điều này thể hiện sự khát khao chờ đọi, sự mong mỏi hạnh phúc tình yêu và hạnh phúc gia đình của Pê-nê-lốp. Ở đoạn trích, Pê-nê-lốp có một thái độ hoàn toàn khác : thái độ thận trọng. Tại sào lại có sự thay đổi thái độ đột ngột như vậy ? Vì Pê-nê-lốp nghĩ rằng :

• Cuộc đối đầu quá chênh lệch, chỉ có thần mới đủ sức để tiêu diệt 108 kẻ cầu hôn.

• “Chính chàng (Uy-lít-xơ) cũng chết rồi”.

- Phân tích thái độ cua Pê-nê-lốp khi ngồi đối diện với chồng qua các biểu hiện cụ thể.

- Pê-nê-lốp đã giãi bày tâm trạng của mình như thế nào khi con trai trách cứ ? Lời giãi bày đó có phải chỉ dành cho con trai không ? Lời giãi bày đó hé mở điều gì ?

b) Tư thế ung dung, bình tĩnh :

- Vẻ đẹp kiên trinh của Pê-nê-lốp còn thể hiện qua tư thế ung dung, bình tĩnh của một chủ nhà tiếp một người khách lạ, một ngưòi đặc biệt (vĩ ông ta dã đánh đuổi được bọn cầu hôn). Sự ung dung ấy thể hiện năng lực gì của Pê-nê-lốp ?

- Sự bình tĩnh, thanh thản của Pê-nê-lốp đã tạo ra vị thế chủ nhân. Từ đó, Pê-nê-lốp đã hoàn toàn làm chủ tình thế, làm chủ bản thân, không thất lễ trước khách lạ, cũng không làm mất lòng kẻ ở người ăn. Tư thế ung dung đó được thể hiện như thế nào ?

c) Vẻ đẹp trí tuệ :

- Đối với một người quen (ở đây là người chồng) có thể nhận dạng qua :

• Đặc điểm ngoại hình (khuôn mặt, dáng đi, động tác, cử chỉ,…)

• Giọng nói (âm thanh, ngữ điệu, cách nói,…)

- Hai phương diện này không tạo ra niềm tin vững chắc cho Pê-nê-lốp. Vì thế hình thức nhận dạng thứ ba xuất hiện. Đó là nhận dạng bằng kỉ niệm thiêng liêng gắn kết bền vững hai vợ chồng.

- Vẻ đẹp trí tuệ của Pê-nê-lốp hiện ra trọn vẹn với đỉnh cao là phép thử bí mật của chiếc giường.

- Sự thận trọng được đẩy lên cao với bí mật về chiếc giường của hai vợ chồng. Vì sao bí mật về chiếc giường lại là một thử thách thể hiện vẻ đẹp trí tuệ của Pê-nê-lốp ?

- Khi đã gạt bỏ được mọi nghi ngờ, đã nhận ra đúng là chồng mình, Pê-nê-lốp mói thể hiện tình cảm của mình bằng những hành động yêu thưcmg được dồn nén bởi nỗi khát vọng chờ mong và hạnh phúc tột độ trong giây phút gặp gỡ. Hành động đó của Pê-nê-lốp có ý nghĩa gì và gợi mở điều gì về thời đại đó không ?

- Pê-nê-lốp hiện lên qua đoạn trích vói một vẻ đẹp kiên trinh, và khát vọng bình yên về một gia đình hạnh phúc, mà ở đó có sự tin cậy và hiểu biết lẫn nhau.

Câu 2: Phân tích diễn biến tâm trạng củá Uy-lít-xơ trong buổi đoàn viên sau hai mưoi năm xa cách?

Gợi ý trả lời:

Diễn biến tâm trạng của Uy-lít-xơ trong buổi đoàn viên thể hiện qua các bước:

a) Kiên nhẫn đợi chờ

- Sau khi đánh đuổi bọn cầu hôn, vẫn khoác trên mình bộ quần áo rách rưới, bẩn thỉu đầy máu me, Uy-lít-xơ kiên nhẫn ngồi đợi những hành vi âu yếm, tình cảm của Pê-nê-lốp. Tại sao Uy-lít-xơ lại kiên nhẫn đọi chờ hành vi tình cảm của Pê-nê-lốp ?

- Sự kiên nhẫn này còn được đối sánh vói các hành vi giục giã của nhũ mẫu Ơ-ri-clê và con trai Tê-lê-mác. Họ càng giục Pê-nê-lốp bao nhiêu thì Pê-nê-lốp càng tỏ ra thản nhiên bấy nhiêu và Uy-lít-xơ cũng không kém phần kiên nhẫn chờ đọi, không nản lòng. Uy-lít-xơ hi vọng vào những tác động từ bên ngoài đó.

- Uy-lít-xơ tiếp tục nghe mọi người đối thoại, thể hiện một phong thái “cao quý và nhẫn nại”, một phẩm chất quan trọng của người anh hùng. Khi Pê-nê-lốp chưa chịu thừa nhận mình, Uy-lít-xơ đã giải thích lí do cho con trai biết như thế nào ?

b) Giận dỗi, lo âu

Sau khi tắm rửa xong, thay bộ quần áo mới, trông Uy-lít-xơ “đẹp như một vị thần”, nhưng mọi băn khoăn của Uy-lít-xơ vẫn chưa được giải toả.

- Uy-lít-xơ đã tỏ thái độ như thế nào khi Pê-nê-lốp không nhận chồng chỉ qua hình thức bề ngoài ?

- Tâm trạng của Uy-lít-xơ như thế nào khi nghe vợ yêu cầu nhũ mẫu mang chiếc “giường kiên cố” do chính tay mình tạo ra ? Các lí do mà Uy-lít-xơ đưa ra để chứng minh sự chắc chắn, kiên cố của chiếc giường là gì ?

- Tâm trạng giận dỗi chuyển sang tâm trạng lo âu bởi vì dòi chiếc giường đi là một vấn đề hoàn toàn khác, có nghĩa là Pê-nê-lốp không còn thuỷ chung và cũng có nghĩa là Uy-lít-xơ đã mất tất cả. Trong hoàn cảnh đó, đòi hỏi của Uy-lít-xơ mang tính cấp bách và hợp lí.

c) Cảm thông trân trọng

- Khi nghe Uy-lít-xơ nói được bí mật về chiếc giường thì Pê-nê-lốp đã hành động như thế nào ? Hành động đó đã mang lại hiệu quả gì ?

- Đây là lúc những dòng nước mắt sung sướng và hạnh phúc của Pê-nê-lốp tuôn trào ra. Nàng lên tiếng thanh minh về sự âu yếm chậm trễ của mình. Hành vi nói trong nước mắt mang một giá trị biểu cảm cao, góp phần gạt bỏ hoàn toàn mọi sự hiểu lầm, nghi ngại và mở đường cho một sự cảm thông toàn diện, dẫn tới một niềm hạnh phúc bặt ngờ song mĩ mãn. Do đó, sự cảm thông xuất hiện : “Uy-lít-xơ càng thêm muốn khóc”, “ôm lấy người vợ xiết bao thân yêu, người bạn đòi chung thuỷ của mình mà khóc dầm dề”. Tiếng khóc của hai vợ chồng cho thấy điều gì ?

- Chỉ trong một trích đoạn ngắn, tâm trạng của Uy-lít-xơ được bộc lộ trên những bình diện khác nhau, tạo thành những cung bậc khác nhau nhằm diễn tả một tình huống khác thường mà Hô-me-rơ đã tái hiện. Những trạng thái ấy đều phản ánh “tính chất người” và tạo ra sự đồng cảm giữa ngưòi đọc và nhân vật. Sự thay đổi các trạng thái cho thấy diễn biến tâm lí của nhân vật góp phần tạo ra tầm vóc cho nhân vật qua sự khắc hoạ cụ thể, cảm tính và chân thực.

- Bức tranh tâm trạng của Uy-lít-xơ được tái hiện trong buổi gặp mặt cho thấy tài năng miêu tả tâm lí của tác giả Hô-me-rơ; đồng thời cho thấy vẻ đẹp của các nhân vật Pê-nê-lốp và Uy-lít-xơ.