Thực hành các phép tu từ: Phép điệp và phép đối Ngữ văn 10

- Là biệp pháp tu từ lặp lại một yếu tố diễn đạt (vần, nhịp, từ, cụm từ, câu) nhằm nhấn mạnh, biểu đạt cảm xúc và ý nghĩa, có khả năng gợi hình tượng như trên.

- Phân loại: điệp nối tiếp, điệp cách quãng, điệp vòng tròn (điệp ngữ chuyển tiếp).

- Ví dụ bài văn có phép điệp

Vui là vui gượng kẻo là

Ai tri âm đó mặn mà với ai

( Nguyễn Du – Truyện Kiều)

Phép đối là cách sử dụng các từ ngữ tương đồng hoặc tương phản về ý nghĩa, sử dụng âm thanh, nhịp điệu,...để tạo ra những câu có sự cân xứng về cấu trúc, hài hòa về âm thanh và cộng hưởng về ý nghĩa.

- Đặc điểm

+ Về lời: Số lượng âm tiết của hai vế đối phải bằng nhau.

+ Về thanh: Các từ ngữ đối nhau phải có số âm tiết bằng nhau, phải có thanh trái nhau về B/T.

+ Về từ loại: Các từ ngữ đối nhau phải cùng từ loại với nhau (danh từ đối với danh từ, động từ - tính từ đối với động từ - tính từ).

+ Về nghĩa: Các từ đối nhau hoặc phải trái nghĩa với nhau, hoặc phải cùng trường nghĩa với nhau, hoặc phải đồng nghĩa với nhau để gây hiệu quả bổ sung, hoàn chỉnh về nghĩa.

- Tác dụng:

+ Gợi sự phong phú về ý nghĩa (tương đồng và tương phản).

+ Tạo ra sự hài hoà về thanh.

+ Tạo ra sự hoàn chỉnh và dễ nhớ.

Câu 1. Phân tích tác dụng của phép điệp trong các câu sau :

a)

Cùng trông lại mà cùng chẳng thấy,

Thấy xanh xanh những mấy ngàn dâu.

Ngàn dâu xanh ngắt một màu,

Lòng chàng ý thiếp ai sầu hơn ai ?

(Chinh phụ ngâm)

b) Quân đội ta trung với nước, hiếu với dân, nhiệm vụ nào cũng hoàn thành, khó khăn nào cũng vượt qua, kẻ thù nào cũng đánh thắng.

(Hồ Chí Minh)

Gợi ý làm bài:

a) Ta thấy trong đoạn thơ có sử dụng phép điệp: cùng, thấy, ngàn dâu... đặc biệt là phép điệp liên hoàn, phép điệp với tác dụng diễn tả sự cách xa đôi ngả, không gian rộng lớn và tâm trạng vô vọng của người ra đi và người trở về.

b) Trong ngữ liệu trên ta thấy tác giả có sử dụng cả phép điệp từ ngữ (với, nào, cũng,...), cả phép điệp kết cấu ngữ pháp giữa các vế câu. Tác dụng : nhấn mạnh phẩm chất, sức mạnh và nhiệm vụ trọng đại của quân đội, đồng thời khẳng định niềm tin chắc chắn vào khả năng bách chiến bách thắng của quân đội.

Câu 2. Sưu tầm một vài câu đối ngày Tết và phân tích phép đối trong đó.

Gợi ý làm bài:

Trí tuệ Việt Nam phát huy hết tầm sẽ mau phú quý

Nhân tài Âu Lạc khai thác cao độ ắt chóng hùng cường.

(Lam Điền)

Dẹp hết lũ gian tham, niềm tin củng cố

Xua tan phường ô lại, cuộc sống yên vui.

(Nguyễn Quang Phấn)

Qua bài học này các em cần nắm một số nội dung chính sau:

- Nhận diện, phân tích cấu tạo của phép điệp và phép đối.

- Cảm thụ, lĩnh hội và phân tích hiệu quả nghệ thuật của hai phép tu từ trên.

- Bước đầu biết sử dụng hai phép tu từ trên trong những ngữ cảnh cần thiết.

- Có ý thức nghiêm túc khi sử dụng ngôn ngữ Tiếng Việt. Thấy được vẻ đẹp của tiếng Việt để yêu quý, tôn trọng và giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt.