GDCD 10 Bài 6: Khuynh hướng phát triển của sự vật và hiện tượng

Phủ định là sự xóa bỏ đi sự tồn tại của một sự vật, hiện tượng nào đó.

a. Phủ định siêu hình

Phủ định siêu hình là sự phủ định được diễn ra do sự can thiệp, sự tác động từ bên ngoài, cản trở hoặc xóa bỏ sự tồn tại và phát triển tự nhiên của sự vật. Ví dụ: Việc con người chặt phá rừng và săn bắt động vật quý hiếm là việc con người đã xóa bỏ đi sự tồn tại, phát triển của tự nhiên. Việc làm đó dẫn đến con người phải gánh chịu các hậu quả nặng nề khi không tuân theo các quy luật của tự nhiên. Chặt phá rừng bừa bãi sẽ dẫn đến tình trạng sạt lở đất, phá vỡ đa dạng sinh học…Các hiện tượng xóa bỏ đi sự tồn tại, phát triển của tự nhiên như vậy được gọi là Phủ định siêu hình.

b. Phủ định biện chứng

Phủ định biện chứng là sự phủ định được diễn ra do sự phát triển của bản thân sự vật và hiện tượng, có kế thừa những yếu tố tích cực của sự vật và hiện tượng cũ để phát triển sự vật và hiện tượng mới.

• Tính khách quan: Nguyên nhân sự phủ định nằm ngay trong bản thân sự vật, hiện tượng; kết quả là cái mới ra đời thay thế cái cũ.
• Tính kế thừa: Gạt bỏ những yếu tố tiêu cực, giữ lại yếu tố tích cực phù hợp với sự phát triển của cái mới.

a. Phủ định của phủ định

Trong quá trình vận động và phát triển của sự vật hiện tượng, cái mới xuất hiện phủ định cái cũ, rồi nó lại bị cái mới hơn phủ định. Triết học đó là sự phủ định của phủ định.

• Thóc - mạ - lúa - thóc

(PĐ lần 1: mạ phủ định hạt thóc; PĐ lần 2: lúa phủ định mạ; PĐ lần 3: thóc phủ định lúa. Từ lần PĐ 2 được gọi là phủ định của phủ định)

• Trứng - tằm - nhộng - bướm

(PĐ lần 1: tằm phủ định trứng; PĐ lần 2: nhộng phủ định tằm; PĐ lần 3: bướm phủ định nhộng)

Ta thấy các quá trình này diễn ra theo vòng tuần hoàn, có điểm đầu và điểm mới giống nhau nhưng lại khác nhau về chất, có sự ra đời của cái mới. Đồng thời nó diễn ra các quá trình phủ định, cái sau phủ định cái trước. Nhìn chung đó là khuynh hướng phát triển vận động đi lên ngày càng hoàn thiện hơn.

b. Khuynh hướng phát triển của sự vật và hiện tượng

Khuynh hướng phát triển của sự vật và hiện tượng là vận động đi lên, cái mới ra đời, kế thừa và thay thế cái cũ nhưng ở trình độ ngày càng cao hơn, hoàn thiện hơn.

Sự ra đời của cái mới không đơn giản, dễ dàng mà quanh co, phức tạp.

c. Bài học rút ra

Nhận thức cái mới, ủng hộ cái mới; tôn trọng quá khứ; tránh bảo thủ, phủ định sạch trơn, cản trở sự tiến bộ.

Câu 1: Vận dụng quan điểm phủ định biện chứng để phân tích phản ứng trao đổi của axit Clo-hi-đric và xút sau đây:

HCl + NaOH = NaCl + H2O

Gợi ý trả lời

Trong phản ứng này, axit và xút mất đi. Nhưng chúng không biến mất hoàn toàn mà do sự thay đổi liên kết giữa các phân tử tạo thành những chất khác là muối và nước. Hơn thế nữa, ở đây chất mới tạo ra bền bỉ hơn chất cũ. Các liên kết ion chặt hơn. Có thể nói, xét về khía cạnh vững trãi, thì 2 chất mới sinh ra đã bền bỉ hơn chất cũ. Đây chính là sự vận động đi lên của chất mới.

Câu 2: Chúng ta phải luôn luôn đổi mới phương pháp học tập. Theo em, đấy có phải là yêu cầu của phủ định biện chứng không? Tại sao?

Gợi ý trả lời

Đây chính là yêu cầu của phủ định biện chứng.

Vì mỗi môn học đều có phương pháp học khác nhau, giai đoạn khác nhau cũng cần có cách học khác nhau. Nên ta luôn phải đổi mới phương pháp để phù hợp với từng môn, từng giai đoạn học nhằm tiếp thu kiến thức hiệu quả hơn. Có phương pháp học tập mới nhưng không quên phương pháp cũ mà phải biết kết hợp cả hai nhằm làm cho việc học tập tốt hơn. Như thế, chúng ta mới thành công trong việc học được.

Câu 3: Trong cuộc sống hàng ngày, ta cần phải phê bình và tự phê bình như thế nào mới phù hợp với quan điểm phủ định biện chứng?

Gợi ý trả lời

Phê bình là xem xét, đánh giá ưu điểm, khuyết điểm của người khác. Tự nêu ra, đánh giá ưu, khuyết điểm của bản thân.

Trong cuộc sống hàng ngày, ta cần phải phê bình và tự phê nghiêm túc, nhìn nhận các vấn đề một cách toàn diện, đặt các vấn đề trong mối quan hệ nhiều chiều, không phê bình một cách phiến diện và phủ định sạch trơn vấn đề.

Nhìn nhận ra cái tốt của người khác rồi tiếp thu nó để tu dưỡng, học hỏi và làm cho nó trở thành cái tốt của mình, hoàn thiện bản thân, có như thế mới đúng với quan điểm phủ định biện chứng.

Câu 4: Em hãy nhận xét một vài hiện tượng biểu hiện sự phủ định biện chứng trong việc thờ cúng, lễ hội, ma chay, cưới xin ở nước ta hiện nay.

Gợi ý trả lời

- Phủ định biện chứng là phủ định do sự phát triển của bản thân sự vật, hiện tượng có kế thừa của những yếu tố tích cực của sự vật hiện tượng củ để phát triển sự vật hiện tượng mới

- Lễ hội: Ta kế thừa và phát huy những truyền thống văn hóa tốt đẹp, loại bỏ những hoạt động xấu như cờ bạc trong các dịp này.

- Thờ cúng:

• Kế thừa truyền thống biết ơn tổ tiên, là phong tục tập quán tốt đẹp.
• Xóa bỏ thủ tục lạc hậu gây ảnh hưởng xấu đến đời sống người dân.
• Cưới xin: Thể hiện nếp sống văn hóa, văn minh và tiết kiệm.
• Về ma chay: Ngày xưa, người ta còn tổ chức ma chay thật lớn, ăn mấy ngày mới chôn cất. Nhưng ngày nay chúng ta thờ ma chay đơn giản chỉ 1 đến 2 ngày so với trước đây kéo dài cả tuần lễ.

Câu 5: Hãy xác định câu trả lời đúng nhất trong các ý kiến sau đây:

Cái mới theo nghĩa Triết học là:

a. Cái mới lạ so với cái trước

b. Cái ra đời sau so với cái ra đời trước

c. Cái phức tạp hơn so với cái trước

d. Đó là những cái ra đời sau tiên tiến hơn, hoàn thiện hơn cái trước.

Gợi ý trả lời

Chọn đáp án d. Đó là những cái ra đời sau tiên tiến hơn, hoàn thiện hơn cái trước.

Vì, khuynh hướng phát triển của sự vật hiện tượng là vận động đi lên, cái mới ra đời, kế thừa và thay thế cái cũ nhưng ở trình độ ngày càng cao hơn, hoàn thiện hơn.

• Tham khảo thêm

• doc GDCD 10 Bài 1: Thế giới quan duy vật và phương pháp luận biện chứng
• doc GDCD 10 Bài 2: Thế giới vật chất tồn tại khách quan
• doc GDCD 10 Bài 3: Sự vận động và phát triển của thế giới vật chất
• doc GDCD 10 Bài 4: Nguồn gốc vận động, phát triển của sự vật và hiện tượng
• doc GDCD 10 Bài 5: Cách thức vận động, phát triển của sự vật và hiện tượng
• doc GDCD 10 Bài 7: Thực tiễn và vai trò của thực tiễn đối với nhận thức
• doc GDCD 10 Bài 8: Tồn tại xã hội và ý thức xã hội
• doc GDCD 10 Bài 9: Con người là chủ thể của lịch sử, là mục tiêu phát triển của xã hội