Lịch Sử 8 Bài 29: Chính sách khai thác thuộc địa của thực dân Pháp và những chuyển biến về kinh tế xã hội ở Việt Nam

1.1.1. Tổ chức bộ máy nhà nước

- Sau khi đàn áp xong những cuộc đấu tranh của nhân dân Việt Nam, thực dân Pháp bắt tay vào khai thác thuộc địa lần thứ nhất (1897 - 1914). Pháp thành lập Liên bang Đông Dương, đứng đầu là viên toàn quyền người Pháp.

- Việt Nam bị chia làm 3 xứ với 3 chế độ cai trị khác nhau: Nam Kì (thuộc địa), Trung Kì (bảo hộ), Bắc Kì (nửa bảo hộ). Xứ và các tỉnh đều do viên quan người Pháp cai trị. Mỗi xứ gồm nhiều tỉnh, đứng đầu xứ và tỉnh là những viên quan người Pháp. Dưới tỉnh là phủ, huyện, châu. Đơn vị hành chính cơ sở vẫn là làng xã do các chức dịch địa phương cai quản. Bộ máy chính quyền từ trung ương đến địa phương đều do Pháp chi phối.

1.1.2. Chính sách kinh tế

- Nông nghiệp:

+ Đẩy mạnh cướp đoạt ruộng đất. Ở Bắc Kì đến năm 1902, có tới 182.000 hécta ruộng đất bị Pháp chiếm.

+ Phát canh thu tô

- Công nghiệp: khai thác mỏ than và kim loại để xuất khẩu, đầu tư công nghiệp nhẹ như: sản xuất xi măng, gạch ngói, xay xát gạo, giấy, diêm,...

- Giao thông vận tải: xây dựng hệ thống đường giao thông để tăng cường bóc lột và đàn áp.

- Thương nghiệp: độc chiếm thị trường Việt Nam, vì vậy chúng ưu tiên cho hàng hóa Pháp, đánh thuế nặng hàng hóa các nước khác nhập vào Việt Nam. Hàng hóa của Việt Nam chủ yếu chỉ xuất sang Pháp.

- Trong khi đó, Pháp lại tăng thêm các loại thuế, thuế mới chồng thuế cũ, đặc biệt là thuế rượu, muối, thuốc phiện.

=> Kinh tế Việt Nam vẫn là nền sản xuất nhỏ, lạc hậu, phụ thuộc, đời sống nhân dân khốn cùng.

1.1.3. Chính sách văn hoá, giáo dục

- Giai đoạn đầu: vẫn duy trì nền giáo dục Hán học.

- Năm 1905: Hệ thống giáo dục gồm 3 bậc học : Ấu học, Tiểu học và Trung học. Mở thêm trường, tăng thêm tiếng Pháp.

- Năm 1907: Mở trường Đại học Đông Dương để đào tạo người bản xứ phục vụ việc cai trị.

=> Mục đích của chính sách này là nô dịch và ngu dân.

1.2.1. Các vùng nông thôn

- Giai cấp địa chủ phong kiến

+ Ngày càng đông đa phần đầu hàng, cấu kết, làm tay sai cho thực dân Pháp.

+ Một bộ phận địa chủ vừa và nhỏ có tinh thần yêu nước.

- Giai cấp nông dân

+ Bị bần cùng hoá, sống cơ cực, không lối thoát, họ bị mất đất.

+ Một bộ phận nhỏ trở thành tá điền, làm phu đồn điền cho Pháp.

+ Một bộ phận phải “tha phương cầu thực”, ra thành thị làm nghề phụ như cắt tóc, kéo xe, ở vú,...Số ít thành công nhân, làm việc trong các nhà máy, hầm mỏ của tư bản.

1.2.2. Đô thị phát triển, sự xuất hiện các giai cấp, tầng lớp mới

- Cuối thế kỉ XIX, đầu thế kỉ XX nhiều đô thị mới xuất hiện và phát triển nhanh: Hà Nội, Hải Phòng, Sài Gòn, Chợ Lớn, Nam Định, Vinh,…

- Một số giai cấp và tầng lớp mới xuất hiện:

+ Giai cấp tư sản họ là những nhà thầu khoán, chủ xí nghiệp, xưởng thủ công, chủ các hãng buôn. Họ bị tư sản Pháp chèn ép, chính quyền thực dân kìm hãm, bị lệ thuộc, yếu ớt về kinh tế nên họ muốn có những thay đổi nhỏ để dễ bề làm ăn sinh sống, chứ chưa dám tỏ thái độ hưởng ứng hay tham gia các cuộc vận động cách mạng giải phóng dân tộc đầu thế kỉ XX.

+ Tầng lớp tiểu tư sản: họ là các chủ xưởng thủ công

+ Giai cấp công nhân Việt Nam ra đời và trưởng thành nhanh chóng, họ có tinh thần triệt để cách mạng

1.2.3. Xu hướng mới trong cuộc vận động giải phóng dân tộc

Trong lúc xã hội Việt Nam đang có sự phân hóa sâu sắc thì đầu thế kỉ XX, những tư tưởng dân chủ tư sản ở châu Âu, việc Nhật Bản đi theo con đường tư bản chủ nghĩa mà trở nên giàu có đã tác động mạnh vào Việt Nam. Các nhà yêu nước Việt Nam muốn noi gương Nhật Bản. 

- Người khởi xướng: các nhà trí thức Nho học yêu nước tiến bộ.

- Con đường cứu nước: cứu nước theo con đường dân chủ tư sản.

Câu 1: Âm mưu thâm độc của Pháp trong việc thành lập Liên bang Đông Dương là gì ?

Gợi ý trả lời

- Tăng cường ách áp bức, kìm kẹp làm giàu cho tư bản Pháp.

- Từng bước xây dựng và hoàn thiện bộ máy hành chính.

- Biến Đông Dương thành một tỉnh của Pháp, xóa tên Việt Nam, Lào, Campuchia trên bản đồ thế giới.

- Chia rẽ các dân tộc Đông Dương trong sự thống nhất giả tạo.

Câu 2: Nét nổi bật trong chính sách khai thác thuộc địa lần thứ nhất của Pháp ở lĩnh vực nông nghiệp là gì?

Gợi ý trả lời

Nét nổi bật nhất trong chính sách khai thác thuộc địa lần thứ nhất của thực dân Pháp trong lĩnh vực nông nghiệp là chính sách cướp đoạt ruộng đất. Năm 1897, thực dân Pháp ép triều đình nhà Nguyễn “nhượng” quyền “khai khẩn đất hoang” cho chúng. Pháo cướp đất để lập đồn điền trồng các loại cây cung cấp nguyên liệu chiến lược cho sự phát triển của nền kinh tế Pháp.

Câu 3: Mục đích của cuộc khai thác thuộc địa lần thứ nhấ?

Gợi ý trả lời

- Khai thác nguồn tài nguyên phong phú.

- Bóc lột nguồn nhân công rẻ mạc.

- Biến Việt Nam thành thị trường tiêu thụ hàng hóa của Pháp.

Kết thúc bài học, các em nắm được các ý chính sau:

• Tổ chức bộ máy nhà nước, chính sách kinh tế, văn hóa, giáo dục trong lần khai thác thuộc địa thứ nhất của thực dân Pháp
• Những chuyển biến của xã hội Việt Nam trong thời kì này