Bài 3: Giai cấp xã hội

Giai cấp là một nhóm người chia sẻ một vị trí giống nhau trong hệ thống phân tầng xã hội.

Giai cấp là một nhóm xã hội có vị trí kinh tế, chính trị, xã hội giống nhau nhưng không được qui định chính thức, không được thể chế hóa mà do nhận diện theo những chuẩn mực xã hội nhất định như giàu - nghèo, chủ - thợ...

Các quan niệm về giai cấp:

• Lý thuyết của Warner (lý thuyết danh tiếng) tức là dựa vào danh tiếng của các cá nhân để sắp xếp các giai cấp. Việc sắp xếp các giai cấp này được tiến hành theo cách hỏi những người xung quanh nhận xét theo thứ bậc danh tiếng của các cá nhân; sau đó tổng hợp lại. Warner chia ra làm 6 nhóm giai cấp khác nhau trong cộng đồng xã hội: Thượng lưu (trên - dưới) - Trung lưu (trên - dưới) - Hạ lưu (trên - dưới).
• Lý thuyết đẳng cấp và giai cấp: Theo lý thuyết này, phân biệt hai cấp độ khác nhau giữa đẳng cấp và giai cấp.

Đẳng cấp: Là những vị trí, trong đó con người sinh ra và cuộc đời họ tồn tại ở đó. Những thành viên trong một đẳng cấp có một địa vị được gắn cho (có sẵn) chứ không phải địa vị đạt được. Phân chia đẳng cấp là một dạng của phân tầng xã hội đã xuất hiện xa xưa trong lịch sử nhân loại. Ví dụ: Trung Hoa cổ: Quân tử - tiểu nhân.

Giai cấp: Giống như đẳng cấp, giai cấp là tầng lớp xã hội nhưng lại dựa trên tiêu chuẩn kinh tế như nghề nghiệp, thu nhập và của cải. Giai cấp nhìn chung là mở và ít nhiều có những khoảng trống để những người mới có thể gia nhập. Trong xã hội hiện đại có xu hướng liên hệ mật thiết giữa giai cấp và di động xã hội.

Quan điểm của K.Marx về giai cấp: 

• Mục đích của K.Marx là giải thích sự biến đổi của xã hội và xây dựng một lý thuyết về lịch sử phát triển của xã hội. Tại sao xã hội lại biến đổi? Câu trả lời nằm trong mâu thuẫn giữa các giai cấp trong xã hội.
• K.Marx cho rằng không thể đơn giản nhận diện các giai cấp cụ thể trong xã hội mà phải tùy thuộc vào từng giai đoạn của lịch sử thì mới biết có bao nhiêu giai cấp. Ví dụ: Trong xã hội La Mă cổ đại thì có quý tộc, hiệp sĩ, bình dân, nô lệ.
• Yếu tố quyết định hình thành nên giai cấp đó là yếu tố kinh tế. Ngoài ra còn có sự kết hợp với các yếu tố khác như tư tưởng, tâm lý, ý thức trong việc hình thành giai cấp. Ví dụ: Cá nhân trong cùng một giai cấp phải ý thức được kẻ thù chung, ý thức được hoàn cảnh của giai cấp mình. Còn nếu cá nhân không cùng những nhận thức như vậy thì cá nhân dó không phải cùng một giai cấp.
• Trong xã hội thì có các giai cấp cơ bản và tầng lớp trung gian. Ví dụ: Xã hội tư bản thì giai cấp tư sản và giai cấp vô sản là hai giai cấp cơ bản. Họ đối nghịch nhau về tư liệu sản xuất (máy móc, nhà cửa, đất đai...), ngoài ra còn có tầng lớp trung gian đó là tầng lớp trí thức.

Quan niệm của Weber về giai cấp xã hội:

• Ông cho rằng yếu tố kinh tế vật chất không phải là yếu tố cơ bản tạo nên giai cấp. Ông đã chúng minh có những người ở Đức không có tài sản lớn, thậm chí kiệt quệ nhưng họ vẫn ở trong đẳng cấp cao. Ngược lại, một số người sở hữu nhiều đất đai, nhà máy... nhưng họ không có quyền lực hay vị trí xã hội cao vì họ là người Do Thái.
• Ông cho rằng quan niệm giai cấp của K.Marx quá giản đơn. Ông cho rằng có 3 yếu tố ảnh hưởng đến việc phân tầng xã hội: Của cải, uy tín, quyền lực.
• Của cải và giai cấp: Theo ông thì giai cấp chính là nhưng cá nhân có những mối liên hệ khi họ có chung về địa vị kinh tế.
• Uy tín: uy tín có thể dựa trên của cải hoặc không có của cải. Có những giai cấp cao trong xã hội mà có ít, thậm chí không có của cải. Ví dụ: Nhà thơ, nhà khoa học, nhạc sĩ...
• Quyền lực: Quyền lực cũng có thể tạo ra giai cấp mà không cần phải dựa vào vật chất. Ví dụ: Chủ tịch hội đồng thành phố, cảnh sát trưởng...
• Thực chất, Weber cố chứng minh ràng không có yếu tố đơn lẻ nào mang tính quyết định đối với sự phân tầng xã hội và biến đổi xã hội. Khái niệm về giai cấp của Weber hẹp hơn khái niệm của K.Marx. Nó chi nói lên một loại hình tầng lớp nào đó mà thôi.

Trên đây là nội dung bài giảng Xã hội học đại cương Bài 3: Giai cấp xã hội mà eLib chia sẻ đến các bạn sinh viên. Hy vọng đây sẽ là tư liệu hữu ích giúp các bạn nắm được nội dung bài học tốt hơn. Chúc các bạn học tốt!