Đề cương ôn tập môn Triết học có lời giải - ĐH Bách khoa, Đà Nẵng

Câu 1: Nội dung định nghĩa vật chất của V.I. Lênin, ý nghĩa khoa học của nó?

- Nội dung định nghĩa vật chất của V.I. Lênin

(Lịch sử quan điểm triết học về vật chất)

+ Vật chất là một phạm trù triết học:

“Vật chất là phạm trù triết học dùng để chỉ thực tại khách quan được đem lại cho con người trong cảm giác, được cảm giác của chúng ta chép lại, chụp lại, phản ánh và tồn tại không lệ thuộc vào cảm giác’"

(Định nghĩa vật chất của Lênin phân biệt 2 vấn đề quan trọng)

+ Một là, cần phân biệt vật chất với tư cách là phạm trù triết học với các quan niệm của khoa học tự nhiên về cấu tạo và những thuộc tính cụ thể của các đối tượng các dạng vật chất khác nhau.

Vật chất với tư cách là phạm trù triết học nó chỉ vật chất nói chung, vô hạn, vô tận, không sinh ra, không mất đi, còn các đối tượng, các dạng vật chất khoa học cụ thể đều có giới hạn, sinh ra và mất đi, chuyển hóa từ dạng này sang dạng khác.

Vì vậy, không thể quy vật chất nói chung về vật thể, không thể đồng nhất vật chất với một dạng cụ thể như các nhà duy vật trong lịch sử cổ đại, cận đại đã làm.

+ Hai là trong nhận thức luận, khi vật chất đối lập với ý thức, cái quan trọng để nhận biết vật chất chính là thuộc tính khách quan (cái đang tồn tại độc lập với loài người và với cảm giác của con người).

Vật chất chỉ thực tại khách quan (tồn tại KQ, ở ngoài và độc lập với ý thức con người), tồn tại không phục thuộc vào cảm giác, vào ý thức của con người và loài người, bất kể sự tồn tại ấy con người nhận thức được hay chưa nhận thức được.

Vật chất chỉ thực tại khách quan được đem lại cho con người trong cảm giác (trong ý thức); được cảm giác (ý thức) của chúng ta chép lại, chụp lại, phản ánh. (cả trực tiếp và gián tiếp)

Cảm giác, tư duy, ý thức chỉ là sự phản ánh của vật chất

Ý nghĩa khoa học

- Giải quyết trọn vẹn vấn đề cơ bản của triết học (cả 2 mặt), nhưng lưu ý rằng mặt thứ nhất, việc đối lập giữa vật chất và ý thức vừa có ý nghĩa tuyệt đối vừa có ý nghĩa tương đối.

- Khắc phục được những thiếu sót của CNDV trước Mác về vật chất.

- Làm cho CNDV triệt để cả trong lĩnh vực xã hội (vận dụng vào phân tích các hiện tượng xã hội), từ đó liên kết chặt chẽ giữa CNDV và phép biện chứng.

- Định hướng cho các KH cụ thể trong việc tìm kiếm những dạng hay những hình thức mới của thế giới vật chất.

Câu 2: Nguồn gốc, bản chất, vai trò của ý thức, ý nghĩa của nó?

Nguồn gốc của ý thức:

Tự nhiên: bộ óc con người; thế giới bên ngoài (thế giới xung quanh) tác động lên bộ óc con người để bộ óc con người phản ánh.

Xã hội: Lao động; ngôn ngữ.

Bản chất của ý thức:

Ý thức là hình ảnh chủ quan về thế giới khách quan, là tồn tại được ý thức, là cái vật chất được di chuyển vào trong đầu óc con người, là phản ánh thế giới bên ngoài.

Sự phản ánh của ý thức là sự phản ánh một cách sáng tạo, tích cực, chủ động (được chế biến đi ở trong đó).

Sự phản ánh của ý thức là mang tính chất xã hội. Ý thức không phải là một hiện tượng tự nhiên thuần tuý, mà ngay từ đầu nó đã là một sản phẩm của xã hội, bắt nguồn từ thực tiễn lịch sử xã hội, phản ánh những quan hệ xã hội, và vẫn là như vậy, chừng nào con người còn tồn tại.

Vai trò của ý thức:

Nó tác động trở lại (làm biến đổi theo chiều hướng tích cực hay tiêu cực tuỳ vào sự phản ánh đứng sai của nó) thế giới vật chất thông quan hoạt động thực tiễn của con người (tự bản thân nó không làm biến đổi được hiện thực).

Vai trò của ý thức thể hiện ở chỗ nó chỉ đạo hoạt động, hành động của con người; hình thành nên những mục tiêu, kế hoạch, ý chí, biện pháp cho hoạt động của họ; nó có thể quyết định làm cho con người hoạt động đúng hay sai, thành công hay thất bại trên cơ sở những điều kiện KQ nhất định.

Vai trò của ý thức ngày càng lớn khi xã hội càng phát triển, nhất là trong thời đại hiện nay, thời đại của KHKT, KHCN, kinh tế tri thức.

Ý nghĩa:

Chống CNDV tầm thường, CNDV trước Mác không thấy được vai trò của ý thức con người, từ đó dẫn đến chủ nghĩa khách quan, chủ nghĩa duy vật nhân bản.

Sức mạnh của ý thức không phải ở chỗ tác rời điều kiện vật chất, hiện thực KQ, mà phải dựa vào điều kiện vật chất, hiện thực KQ đó, phản ánh đúng qui luật KQ để cải tạo thế giới một cách chủ động, sáng tạo, với ý chí, nhiệt tình cao. Con người phản ánh càng đầy đủ, chính xác thế giới KQ thì càng cải tạo nó có hiệu quả; bởi vậy, phải phát huy tính năng động, sáng tạo của ý thức, phát huy vai trò nhân tố con người để tác động cải tạo thế giới; đồng thời phải khắc phục bệnh bảo thủ, trì trệ, thái độ tiêu cực thụ động, ỷ lại, ngồi chờ trong quá trình đổi mới, hội nhập hiện nay.

Câu 3: Nguyên lý về mối liên hệ phổ biến? Ý nghĩa phương pháp luận của mối liên hệ này?

Nội dung của nguyên lý:

Khái niệm: Liên hệ là sự ràng buộc, phụ thuộc, qui định, tác động qua lại lẫn nhau (Siêu hình thừa nhận liên hệ, nhưng phủ nhận khả năng chuyển hóa giữa các mối liên hệ).

Cơ sở của mối liên hệ: tính thống nhất vật chất của thế giới (chủ nghĩa duy tâm tìm cơ sở của mối liên hệ ở lực lượng siêu nhiên bên ngoài hay trong cảm giác, ý thức).

Tính chất của mối liên hệ: khách quan; phổ biến; vô cùng phong phú, đa dạng (bên trong- bên ngoài, bản chất- không bản chất, tất nhiên- ngẫu nhiên, ...).

Yêu cầu của quan điểm toàn diện:

Để nhận thức đúng sự vật hiện tượng phải xem xét:

Trong mối liên hệ qua lại giữa nó với các sự vật hiện tượng khác; trong mối liên hệ qua lại giữa các yếu tố, các thuộc tính khác nhau của nó.

Không chỉ chú ý tới nhiều mặt, nhiều mối liên hệ mà còn làm nổi bật những mối liên hệ cơ bản quan trọng nhất của sự vật hiện tượng đó, tức không xem xét một cách bình quân, dàn trải, đồng đều mà có trọng tâm, trọng điểm;

Chống chủ nghĩa chiết chung (kết hợp một cách vô nguyên tắc, chủ quan những cái hết sức khác nhau mà về khách quan là không thể kết hợp được thành một hình ảnh không đúng về sự vật; hoặc coi các mối liên hệ là ngang bằng nhau), thuật nguỵ biện (lối tư duy đánh tráo một cách có chủ đích về vị trí, vai trò của các mối liên hệ (các khái niệm), xem cái không cơ bản là cái cơ bản, cái không bản chất là cái bản

chất,...), quan điểm phiến diện (một chiều, chỉ thấy mặt này, mối liên hệ này mà không thấy mặt khác, mối liên hệ khác, giải quyết công việc thiếu tính đồng bộ).

Ý nghĩa và sự vận dụng quan điểm này của Đảng ta

Để cải tạo sự vật, chúng ta phải bằng hoạt động thực tiễn làm biến đổi những mối liên hệ nội tại của chính sự vật cũng như mối liên hệ của nó với những sự vật khác, phải sử dụng đồng bộ nhiều biện pháp, phương tiện khác nhau;

Phải phân loại các mối liên hệ, nhận thức được những mối liên hệ cơ bản qui định bản chất sự vật và giải quyết mối liên hệ đó.

Vận dụng của Đảng ta. Chẳng hạn, quan điểm đổi mới của ĐCS Việt Nam: “Đổi mới toàn diện, đồng bộ, có kế họach, có bước đi, hình thức và cách làm phù hợp. Phải đổi mới từ nhận thức, tư duy đến họat động thực tiễn; từ kinh tế, chính trị, đối ngọai đến tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội; từ họat động lãnh đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước đến họat động cụ thể trong bộ phận của hệ thống chính trị. Đổi mới tất cả các mặt của đời sống xã hội nhưng phải có trọng tâm, trọng điểm, có những bước đi thích hợp; bảo đảm sự gắn kết chặt chẽ và đồng bộ giữa ba nhiệm vụ: phát triển kinh tế là trung tâm, xây dựng Đảng là then chốt và phát triển văn hóa- nền tảng tinh thần của xã hội”.

Câu 4: Nguyên lý về sự phát triển? Ý nghĩa phương pháp luận của mối liên hệ này?

Sự liện hệ, tác động qua lại làm cho sự vật vận động, phát triển.

Khái niệm về sự phát triển

Quan điểm siêu hình cho phát triển chỉ là sự tăng lên hay giảm đi thuần tuý về lượng, không có sự thay đổi về chất; phát triển như là một quá trình tiến lên liên tục, không có những bước quanh co phức tạp.

Theo quan điểm BC, phát triển là quá trình vận động tiến lên từ thấp đến cao, từ đơn giản đến phức tạp, từ kém hoàn thiện đến hoàn thiện hơn.

(Phát triển là một trường hợp đặc biệt của vận động, vận động theo hướng tiến lên)

Tính chất của sự phát triển.

Tính khách quan của sự phát triển. Phát triển là một quá trình khách quan độc lập với ý thức của con người, bởi lẽ nguồn gốc của sự phát triển nằm ngay trong bản thân sự vật, do mâu thuân bên trong của sự vật qui định; phát triển là quá trình tự thân của sự vật hiện tượng (trái với quan điểm DT, tôn giáo về nguồn gốc của sự phát triển).

Tính phổ biến của sự phát triển thể hiện ở chỗ nó diễn ra trong tất cả mọi lĩnh vực từ tự nhiên, xã hội đến tư duy.

Tính phức tạp của sự phất triển thể hiện ở tính quanh co, thận chí có sự thụt lùi tương đối, chứ không phải lúc nào cũng đi theo con đường thẳng tắp (quan điển SH cho nó là quá trình tiến lên liên tục không có những bước quanh co phức tạp).

Tính đa dạng của sự phát triển thể hiện ở sự phong phú của nó diễn ra trong mọi lĩnh vực: TN, XH, TD.

“Hai quan điểm cơ bản về sự phát trien: sự phát triển coi như là giảm đi và tăng lên, như là lặp lại, và sự phát triển coi như là sự thống nhất của các mặt đối lập. Quan niệm thứ nhất là chết cứng, nghèo nàn, khô khan. Quan niệm thứ hai là sinh động. Chỉ có quan niệm thứ hai mới cho ta chìa khóa của “sự tự vận động” của tất thảy mọi cái đang tồn tại; chỉ có nó mới cho ta chìa khóa của những “bước nhảy vọt” của sự “gián đoạn của tính tiệm tiến”, của sự “chuyển hóa thành mặt đối lập”, của sự tiêu diệt cái cũ và nảy sinh cái mới” (Lênin).

Ý nghĩa phương pháp luận

Phải xem xét sự vận hiện tượng trong sự vận động, phát triển; phải phát hiện ra xu hướng phát triển của nó.

Phải thấy được tính quanh co phức tạp của quá trình phát triển (phương thức của sự phát triển là từ sự thay đổi về lượng dẫn đến sự biến đổi về chất; nguồn gốc, động lực của sự phát triển là sự đấu tranh của các mặt đối lập; xu hướng của sự phát triển là phủ định của phủ định). Thấy được tính phức tạp, quanh co của sự phát triển người ta sẽ không giao động khi gặp khó khăn, trắc trở; tránh tình trạng chủ quan, giản đơn (xoá bỏ các thành phần kinh tế khác; đấu tranh giữa cái mới và cái cũ).

Tư duy phải mêm dẻo, phải luôn luôn được sửa đổi, bổ xung, phát triển cho phù hợp với sự biến đổi của bản thân sự vật hiện tượng cũng như sự phát triển của tư duy nhân loại.

Quan điểm phát triển hoàn toàn đổi lập với quan điểm bảo thủ, trì trệ, định kiến, tuyệt đổi hóa một nhận thức nào đó về sự vật.

Đảng ta luôn đặt cho mình nhiệm vụ góp phần phát triển chủ nghĩa Mác- Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh.

Câu 5: Phạm trù cái chung và cái riêng, ý nghĩa phương pháp luận?

Khái niệm cái chung, cái riêng:

Cái riêng là một phạm trù triết học dùng để chỉ 1 sự vật, 1 hiện tượng, 1 quá trình riêng lẻ tồn tại với tư cách là 1 chỉnh thể trong mối quan hệ độc lập tương đối với những cái khác. Với tư cách là 1 sự vật, cái riêng là cái không lặp lại.

(Cái đơn nhất là chỉ những yếu tố, đặc điểm, thuộc tính chỉ có ở 1 cái riêng mà không được lặp lại ở bất kỳ cái riêng nào khác; nó là tiêu chí tạo nên sự khác biệt giữa cái riêng này với cái riêng khác)

Cái chung là một phạm trù triết học dùng để chỉ những mặt, những bộ phận, những thuộc tính giống nhau được lặp đi lặp lại ở các sự vật hiện tượng, quá trình riêng lẻ khác nhau

(chia ra làm cái phổ biến - cái đặc thù)

(cái chung bản chất - cái chung không bản chất)

Mối quan hệ giữa cái chung và cái riêng.

Cái chung và cái riêng nằm trong mối quan hệ biện chứng, không tách rời nhau. Cái chung chỉ tồn tại trong cái riêng, thông qua cái riêng (không tồn tại biệt lập, lơ lửng ở đâu đó bên cạnh hoặc nằm ngoài cái riêng). Cái riêng chỉ tồn tại trong mối liên hệ đưa đến cái chung.

Cái chung là một bộ phận của cái riêng, cái riêng không tham gia hết vào cái chung. Cái riêng là cái toàn thể, cái chung không bao quát hết cái riêng. Cái riêng phong phú hơn cái chung, cái chung nghèo nàn hơn cái riêng. Nếu là cái chung bản chất mang tính qui luật thì nó lại là cái sâu sắc hơn cái riêng, qui định sự tồn tại, vận động, phát triển của cái riêng.

Cái chung cái riêng có thể chuyển hóa cho nhau diễn ra dưới 2 hình thức: trong mối quan hệ này là cái chung, nhưng trong mối quan hệ khác lại là cái riêng; chuyển hóa giữa cái đơn nhất thành cái phổ biến và ngược lại.

Ý nghĩa phương pháp luận:

Muốn phát hiện cái chung cần xuất phát từ những cái riêng.

Nắm cái chung là chìa khóa để giải quyết những vấn đề riêng.

Tuyệt đối hóa cái chung (không tính đến cái riêng) dễ rơi vào giáo điều; ngược lại, xem thường cái chung, chỉ chú ý đến cái riêng dễ dẫn đến kinh nghiệm, vô nguyên tắc, mò mẫm, tuỳ tiện.

Tạo điều kiện cho những cái đơn nhất, tiêu biểu, tiến bộ trở thành cái phổ biến; ngược lại biến cái phổ biến thành cái đơn nhất nếu cái phổ biến đó không còn hợp qui luật, tỏ ra lỗi thời.

Cần kết hợp hài hoà giữa lợi ích chung và lợi ích riêng.

Mời các bạn bấm nút TẢI VỀ hoặc XEM ONLINE để tham khảo đầy đủ Đề cương ôn tập môn Triết học có lời giải - ĐH Bách khoa, Đà Nẵng!