Soạn bài Sự PT của từ vựng Ngữ văn 9 tóm tắt

- Từ “kinh tế” trong bài thơ Vào nhà ngục Quảng Đông cảm tác là hình thức nói tắt của kinh bang tế thế, có nghĩa là trị nước cứu đời (có cách nói khác là kinh thế tế dân, nghĩa là trị đời cứu dân).

- Ngày nay ta không còn dùng từ “kinh tế” theo nghĩa như vậy nữa mà theo nghĩa: toàn bộ hoạt động của con người trong lao động sản xuất, trao đổi, phân phối và sử dụng của cải, vật chất làm ra.

- Nghĩa của từ không phải bất biến. Nó có thể thay đổi theo thời gian. 

- Bộ hành chơi xuân (nghĩa gốc): mùa chuyển tiếp từ đông sang hạ, mùa đầu năm thời tiết ấm dần cây cối phát triển.

- Ngày xuân em ... (nghĩa chuyển): chỉ tuổi trẻ ⇒ hình thành theo phương thức ẩn dụ (tương đồng).

- Khăn hồng trao tay (nghĩa gốc): bộ phận cơ thể người, để cầm nắm.

- Tay buôn người (nghĩa chuyển): người chuyên hoạt động giỏi về một môn, một nghề, lĩnh vực nào đó ⇒ Hình thành theo phương thức hoán dụ (gần gũi).

a. Từ chân được dùng với nghĩa gốc.

b. Từ chân được dùng với nghĩa chuyển theo phương thức hoán dụ.

c. Từ chân được dùng với nghĩa chuyển theo phương thức ẩn dụ.

d. Từ chân được dùng với nghĩa chuyển theo phương thức ẩn dụ.

- Từ “trà” trong trong định nghĩa Từ điển tiếng Việt là nghĩa gốc.

- Từ “trà” trong các trường hợp trà a-ti-sô, trà hà thủ ô, trà sâm, trà linh chi, trà tâm sen, trà khổ qua (mướp đắng),… được dùng với nghĩa chuyển theo phương thức ẩn dụ.

Trong các từ đồng hồ điện, đồng hồ nước, đồng hồ xăng… từ đồng hồ được dùng với nghĩa chuyển theo phương thức ẩn dụ, dụng cụ đo có hình thức giống đồng hồ.

a. Hội chứng:

- Nghĩa gốc: tập hợp nhiều triệu chứng cùng xuất hiện của bệnh tật. Ví dụ: Hội chứng viêm đường hô hấp cấp rất phức tạp.

- Nghĩa chuyển: tập hợp nhiều hiện tượng, sự kiện biểu hiện một tình trạng, một vấn đề xã hội cùng xuất hiện ở nhiều nơi: Lạm phát, thất nghiệp,..

b. Ngân hàng:

- Nghĩa gốc: tổ chức kinh tế hoạt động trong lĩnh vực kinh doanh và quản lý các nghiệp vụ tiền tệ, tín dụng: Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn.

- Nghĩa chuyển: Kho lưu trữ, bảo quản những thành phần, bộ phận cơ thể (ngân hàng máu, ngân hàng gen) hoặc dữ liệu (ngân hàng đề thi).

c. Sốt:

- Nghĩa gốc: nhiệt độ cơ thể tăng lên quá mức bình thường do bị bệnh. Nó bị sốt đến 41 độ.

- Nghĩa chuyển: tình trạng tăng nhu cầu đột ngột làm cho hàng hóa trở nên khan hiếm: Cơn sốt đất, cơn sốt xe, cơn sốt điện thoại…

d. Vua:

- Nghĩa gốc: Người đứng đầu nhà nước quân chủ thường lên cầm quyền bằng con đường kế vị: Vua Lê Lợi.

- Nghĩa chuyển: nhà tư bản độc quyền trong một số ngành nào đó: Vua bóng đá, vua ôtô, vua dầu mỏ,...

Từ “mặt trời” trong câu thơ thứ hai được sử dụng theo phép ẩn dụ. Nhưng trường hợp này không phải nghĩa gốc phát triển thành nghĩa chuyển, không phải ẩn dụ từ vựng. Đây là hiện tượng chuyển nghĩa tạm thời, chỉ có giá trị trong ngữ cảnh này, nó là ẩn dụ tu từ.