Lịch sử 11 Bài 18: Ôn tập lịch sử thế giới hiện đại (phần từ năm 1917 đến năm 1945)

a. Liên Xô (nước Nga)

- Tháng 2/1917

+ Sự kiện: Cách mạng tháng Hai

+ Diễn biến:

• Tổng bãi công chính trị ở Pê-tơ-rô-grát.
• Khởi nghĩa vũ trang
• Nga hoàng bị lật đổ

+ Kết quả, ý nghĩa:

• Lật đổ chế độ Nga hoàng
• Hai chính quyền song song tồn tại
• Cách mạng dân chủ tư sản kiểu mới

- Tháng 11/1917

+ Sự kiện: Cách mạng XHCN

+ Diễn biến:

• Ngày 25/10/1917,chiếm Cung điện Mùa Đông, toàn bộ chính phủ lâm thời tư sản bị bắt.
• Chính quyền Xô viết thành lập do Lê-nin đứng đầu.

+ Kết quả, ý nghĩa:

• Thành lập chính quyền Xô Viết do Lê-nin đứng đầu.
• Nhân dân lao động Nga được làm chủ đất nước và vận mệnh mình.
• Cổ vũ mạnh mẽ phong trào cách mạng thế giới theo đường lối cách mạng vô sản

- Từ 1918 - 1920

+ Sự kiện: Chống thù trong giặc ngoài

+ Diễn biến: Quân đội 14 nước đế quốc cấu kết với bọn phản động trong nước mở cuộc tấn công vũ trang vào nước Nga Xô viết.

+ Kết quả, ý nghĩa:

• Đẩy lùi cuộc tấn công của kẻ thù.
• Nhà nước Xô viết được bảo vệ và giữ vững.

- Từ 1921 - 1925

+ Sự kiện: Chính sách kinh tế mới và công cuộc khôi phục kinh tế

+ Diễn biến:

• Trong nông nghiệp thay thế chế độ trưng thu lương thực thừa bằng thu thế lương thực.
• Trong công nghiệp, tập trung khôi phục công nghiệp nặng.
• Trong thương nghiệp: tự do buôn bán, phát hành đồng Rup mới.

+ Kết quả, ý nghĩa:

• Hoàn thành công cuộc khôi phục kinh tế.
• Phục vụ cho công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở một số nước hiện nay.

- Tháng 12/1922

+ Sự kiện: Liên bang cộng hòa xã hộichủ nghĩa Xô viết thành lập (Liên Xô ).

+ Diễn biến: Gồm 4 nước Cộng hòa Xô viết đầu tiên là Nga, Ucrâin, Bêlorutxia và ngoại Cápcadơ.

+ Kết quả, ý nghĩa: Tăng cường sức mạnh về mọi mặt để xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội.

- Từ 1925 - 1941

+ Sự kiện: Liên Xô xây dựng chủ nghĩa xã hội

+ Diễn biến:

• Thực hiện kế hoạch 5 năm lần thứ nhất (1928 - 1932)
• Kế hoạch  5 năm lần thứ hai (1933 - 1937)
• Kế hoạch 5 năm lần thứ 3 (từ năm 1937) bị gián đoạn do phát xít Đức tấn công 6/1941.

+ Kết quả, ý nghĩa: Đưa Liên Xô từ một nước nông nghiệp lạc hậu thành một cường quốc công nghiệp xã hội chủ nghĩa, có nền văn hóa, khoa học kỹ thuật tiên tiến và vị thế quan trọng trên trường quốc tế.

- Từ 1941 - 1945

+ Sự kiện: Chiến tranh vệ quốc vĩ đại

+ Diễn biến:

• Giải phóng lãnh thổ Liên Xô.
• Giải phóng các nước Trung và Đông Âu.
• Tiêu diệt phát xít Đức ở Béclin, tấn công đạo quân Quan Đông của Nhật ở Mãn Châu.

+ Kết quả, ý nghĩa:

• Là lực lượng trụ cột góp phần quyết định trong việc tiêu diệt chủ nghĩa phát xít.
• Bảo vệ vững chắc tổ Quốc xã hội chủ nghĩa, tiếp tục xây dựng chủ nghĩa xã hội.

b. Các nước tư bản chủ nghĩa

- Từ 1919 - 1922

+ Sự kiện: Hội nghị Véc xai và Oa-sinh-tơn

+ Diễn biến chính:

• Kí kết hòa ước giữa các nước thắng trận và bại trận.
• Các nước bại trận chịu những điều khoản nặng nề.

+ Kết quả, ý nghĩa:

• Một trật tự thế giới mới : trật tự Véc-xai -Oa-sinh-tơn và Hội quốc liên.
• Mâu thuẫn giữa các đế quốc tiếp tục căng thẳng.

- Từ 1918 -1923

+ Sự kiện: Khủng hoảng kinh tế , chính trị

+ Diễn biến chính:

• Kinh tế các nước CNTB không ổn định
• Cao trào cách mạng 1918 -1923 dâng cao

+ Kết quả, ý nghĩa: Phong trào cách mạng thế giới phát triển mạnh, Quốc tế Cộng sản thành lập (1919)

- Từ 1924 - 1929

+ Sự kiện: Thời kì ổn định tạm thời

+ Diễn biến chính:

• Kinh tế các nước tư bản ổn định và phát triển, đặc biệt là Mĩ.
• Kinh tế bộc lộ nhiều nhược điểm.

+ Kết quả, ý nghĩa: Giai đoạn ổn định tạm thời nhưng ẩn chứa nhiều mầm mống dẫn đến khủng hoảng.

- Từ 1929 - 1933

+ Sự kiện: Khủng hoảng kinh tế thế giới

+ Diễn biến chính:

• Nổ ra đầu tiên ở Mĩ, lan rộng khắp thế giới, tàn phá nặng nề nền kinh tế, chính trị các nước tư bản, làm xã hội rối loạn.
• Phong trào cách mạng bùng nổ.

+ Kết quả, ý nghĩa: Các nước tư bản lối thoát bằng những cách khác nhau: cải cách kinh tế, xã hội (Anh, Pháp, Mĩ), hoặc thiết lập chế độ phát xít (Đức, I-ta-li-a, Nhật)

- Năm 1933

+ Sự kiện: Chủ nghĩa phát xít lên cầm quyền ở Đức.

+ Diễn biến chính:

• Ngày 30/1/1933 Hít-le lên làm Thủ tướng.
• Chính phủ, thiết lập chế độ độc tài phát xít ở Đức.
• Thi hành chính sách, chính trị, kinh tế, đối ngoại phản động nhằm phát động chiến tranh phân chia lại thế giới.

+ Kết quả, ý nghĩa:

• Mở ra thời kỳ đen tối trong lịch sử nước Đức
• Báo hiệu nguy cơ chiến tranh thế giới.

- Từ 1933 - 1935

+ Sự kiện: Chính sách mới (New Deal) của Tổng thống Mĩ Ru-dơ-ven.

+ Diễn biến chính: Thực hiện một hệ thống các chính sách, biện pháp của nhà nước trên các lĩnh vực KT tài chính và chính trị xã hội.

+ Kết quả, ý nghĩa:

• Cứu chủ nghĩa tư bản Mĩ khỏi cơn nguy kịch.
• Làm cho nước Mĩ duy trì được chế độ dân chủ tư sản, không đi theo con đường chủ nghĩa phát xít

- Từ 1933 - 1939

+ Sự kiện: Chủ nghĩa phát xít xuất hiện và lên cầm quyền ở Đức, I-ta-li-a, Nhật.

+ Diễn biến chính:

• Chủ nghĩa phát xít, quân phiệt lên cầm quyền ở Đức, I-ta-li-a, Nhật, ra sức chạy đua vũ trang, chuẩn bị chiến tranh chia lại thế giới.
• Liên Xô muốn liên minh với tư bản chống phát xít nhưng bị từ chối. Anh, Pháp dung dưỡng phát xít để chống Liên Xô. Mĩ giữ thái độ trung lập
• Mặt trận nhân dân chống phát xít hình thành và thắng lợi ở nhiều nước.

+ Kết quả, ý nghĩa:

• Thế giới hình thành 2 khối đế quốc đối đầu nhau, làm quan hệ quốc tế luôn căng thẳng.
• Tạo điều kiện cho Đức gây chiến.

- Từ 1939 – 1945:

+ Sự kiện: Chiến tranh thế giới thứ hai.

+ Diễn biến chính:

• Lúc đầu là cuộc chiến giữa hai khối đế quốc.
• Sau khi Liên Xô và Mĩ tham chiến, Mặt trận Đồng minh chống phát xít hình thành.

+ Kết quả, ý nghĩa:

• Chủ nghĩa phát xít bại trận, thắng lợi thuộc về phe Đồng minh.
• Hội nghị I-an-ta được triệu tập để thiết lập trật tự thế giới mới.

c. Các nước châu Á 

- Từ 1918 - 1923:

+ Sự kiện: Cao trào cách mạng giải phóng dân tộc

+ Diễn biến chính:

• Phong trào Ngũ Tứ ở Trung Quốc.
• Cuộc đấu  tranh của nhân dân Mông Cổ, Ấn Độ …

+ Kết quả, ý nghĩa:

• Cổ vũ tinh thần đấu tranh của nhân dân châu Á.
• Chuẩn bị cho bước phát triển ở giai đoạn sau.

- Từ 1924 – 1929:

+ Sự kiện: Phong trào giải phóng dân tộc phát triển

+ Diễn biến chính:

• Nội chiến ở Trung Quốc.
• Phong trào công nhân và những hoạt động của Đảng Quốc đại ở Ấn Độ., Đảng Cộng sản ở In-đô-nê-xi-a.

+ Kết quả, ý nghĩa: Giáng đòn mạnh vào các thế lực thống trị.

- Từ 1929 - 1939:

+ Sự kiện: Phong trào giải phóng dân tộc và lập Mặt trận nhân dân chống phát xít.

+ Diễn biến chính:

• Đấu tranh chống chế độ phản động Tưởng Giới Thạch và phát xít Nhật ở Trung Quốc.
• Nhiều Đảng Cộng sản được thành lập: Ấn Độ (1939), Việt Nam (1930).
• Thành lập Mặt trận nhân dân chống phát xít ở Việt Nam (1936), In-đô-nê-xi-a (1929)

+ Kết quả, ý nghĩa: Tạo nên làn sóng cách mạng chống đế quốc, thực dân, phát xít ở các nước châu Á

- Từ 1939 – 1945:

+ Sự kiện: Phong trào GPDT trong Chiến tranh thế giới thứ hai.

+ Diễn biến chính:

• Trung Quốc: Kết thúc thắng lợi  8 năm kháng chiến chống Nhật.
• Đông Nam Á: nhiều nước giành được độc lập: Việt Nam, In-đô-nê-xi-a (8/1945), Lào (10/1945).

+ Kết quả, ý nghĩa: Nhiều nước châu Á giành độc lập, góp phần quan trọng vào cuộc đấu tranh tiêu diệt phát xít trong Chiến tranh thế giới thứ hai.

a. Sự phát triển khoa học-kĩ thuật đã thúc đẩy kinh tế thế giới phát triển với tốc độ cao, làm thay đổi đời sống chính trị, văn hóa, xã hội của các quốc gia, dân tộc.

b. Chủ nghĩa xã hội được xác lập ở một nước đầu tiên trên thế giới (Liên Xô), nằm giữa vòng vây của chủ nghĩa tư bản. Chỉ trong thời gian ngắn, Liên Xô đã vươn lên trở thành một cường quốc công nghiệp thứ hai thế giới, có nền văn hóa, khoa học – kĩ thuật tiên tiến và vị thế quan trọng trên trường quốc tế.

c. Phong trào cách mạng thế giới bước sang thời kì phát triển mới từ sau thắng lợi của cách mạng tháng Mười và sự kết thúc của Chiến tranh thế giới thứ hai, qua các bước chính

- Cao trào cách mạng 1918 – 1923 và sự thành lập Quốc tế Cộng sản.

- Phong trào cách mạng những năm khủng hoảng kinh tế thế giới (1929 – 1933)

- Phong trào Mặt trận nhân dân chống phát xít, chống chiến tranh (1936 – 1939)

- Cuộc chiến đấu chống phát xít trong Chiến tranh thế giới thứ hai (1939 – 1945)

d. Chủ nghĩa tư bản không còn là hệ thống duy nhất trên thế giới và trải qua những bước thăng trầm đầy biến động, dẫn đến sự hình thành chủ nghĩa phát xít và cuộc Chiến tranh thế giới thứ hai.

e. Chiến tranh thế giới thứ hai (1939 – 1945) là cuộc chiến tranh lớn nhất, khốc liệt nhất , tàn phá nặng nề nhất trong lịch sử nhân loại. Chiến tranh kết thúc đã mở ra một thời kì phát triển mới của lịch sử thế giới.

Câu 1: Dựa vào kiến thức lịch sử Việt Nam, trình bày sự tác động của lịch sử thế giới hiện đại (1917 - 1945) đến tình hình cách mạng Việt Nam thời kì này.

Gợi ý trả lời:

Tác động cách mạng Tháng mười Nga 1917

- Cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa tháng Mười Nga năm 1917 đã đạt tới đỉnh cao bằng việc giành chính quyền về tay nhân dân.

- Đây là một sự kiện lịch sử vĩ đại của loài người và nó mang cả ý nghĩa trong nước và quốc tế.

- Đập tan chủ nghĩa đế quốc ở khâu yếu nhất là đế quốc Nga từ đó phân chia thế giới thành hai chế độ đối lập nhau là Chủ nghĩa tư bản và Chủ nghĩa xã hội. Mở ra con đường Cách mạng vô sản cho giai cấp công nhân ở các nước tư bản và nhân dân các nước thuộc địa và phụ thuộc.

- Cách mạng tháng Mười như một tấm gương chói lọi, nó thức tỉnh và cổ vũ các dân tộc bị áp bức đứng lên tự giải phóng “Giống như mặt trời chói lọi, cách mạng tháng Mười chiếu sáng khắp năm châu, thức tỉnh hàng triệu hàng triệu người bị áp bức đứng lên tự giải phóng.

- Cách mạng tháng Mười đã mở đầu sự gắn bó chặt chẽ giữa phong trào cách mạng vô sản ở các nước tư bản và phong trào giải phóng dân tộc ở các nước thuộc địa, phụ thuộc thành một mặt trận chung chống chủ nghĩa đế quốc.

Bởi vậy từ sau Cách mạng tháng Mười, phong trào cách mạng ở mỗi nước trong đó có Việt Nam đều là một bộ phận khăng khít của phong trào cách mạng thế giới

Câu 2: Để thoát khỏi tình trạng khủng hoảng trong những năm 1929 - 1933, các nước tư bản Anh - Pháp - Mĩ đã tiến hành những biện pháp gì?

Gợi ý trả lời:

Anh - Pháp – Mĩ: do có nhiều thị trường, thuộc địa, lại được lợi lộc từ hệ thống V_O nên thoát khỏi khủng hoảng bằng những cải cách dân chủ, vẫn duy trì nền cộng hoà tư sản, có những biện pháp để đưa kinh tế thoát khỏi khủng hoảng, xoa dịu mâu thuẫn trong xã hội....(Điển hình là Mỹ với chính sách mới của Rudơven)

Sau bài học các em cần nắm được

• Trong gần 30 năm (1917 - 1945), nội dung lịch sử thế giới hiện đại nổi bật với những vấn đề chính như:
• Những chuyển biến quan trọng trong sản xuất vật chất của nhân loại.
• Chủ nghĩa xã hội được xác lập ở một nước đầu tiên trên thế giới.
• Phong trào cách mạng thế giới bước sang thời kì phát triển mới.
• Chủ nghĩa tư bản không còn là hệ thống duy nhất trên thế giới và trải qua những bước thăng trầm đầy biến động.
• Chiến tranh thế giới thứ hai (1939 - 1945).