Soạn bài Lục Vân Tiên cứu Kiều Nguyệt Nga Ngữ văn 9 đầy đủ

- Kiểu kết cấu trong truyện Lục Vân Tiên là kiểu kết cấu ước lệ. Đáng chú ý là trong Truyện Lục Vân Tiên, sự đối lập không phải nói chung giữa hai tuyến nhân vật, mà đối lập trong từng cặp nhân vật một: Có Nguyệt Nga thuỷ chung son sắt thì cũng có Võ Thể Loan bội bạc, hám danh; có Hớn Minh, Tử Trực hết lòng vì bạn, nghĩa khí, dũng cảm thì cũng có Trịnh Hâm, Bùi Kiệm phản trắc, ti tiện, đớn hèn... Người tốt thường gặp nhiều gian truân, trắc trở trên đường đời, bị kẻ xấu hãm hại, lừa lọc, nhưng họ vẫn được phù trợ, cưu mang, để rồi cuối cùng đều tai qua nạn khỏi, được đền trả xứng đáng, kẻ xấu phải bị trừng trị.

- Văn chương này phù hợp với lối kết cấu đặc biệt với mục đích tuyên truyền đạo đức. Kiểu kết cấu vừa phản ánh chân thực đời sống đầy rẫy những bất công, vô lí, vừa nói lên khát vọng ngàn đời của nhân dân ta: ở hiền thì gặp lành, ác giả ác báo, cái thiện bao giờ cũng thắng cái ác, chính nghĩa thắng gian tà. Sự đối lập gay gắt của hệ thống các nhân vật chính là đường ranh giới xác định những tiêu chí đạo đức thông thường. Nhân vật ở đây nhất quán, một chiều, không nhiều chiều, phức tạp vì thế dễ dàng trở thành một biểu tượng minh hoạ cho một đặc điểm tính cách, đạo đức nào đó của con người.

- Tuy kết cấu này còn đơn giản, thô sơ nhưng so với nhiều truyện Nôm trước kia, nhất là truyện Nôm bình dân (Thoại Khanh – Châu Tuấn; Phạm Tải – Ngọc Hoa…) thì Truyện Lục Vân Tiên đã có những nét độc đáo nhất định.

- Trong đoạn trích Lục Vân Tiên cứu Kiều Nguyệt Nga, bằng cách đặt nhân vật vào tình huống gặp cảnh cướp bóc giữa đường, nhà thơ đã khắc hoạ nhân vật một cách khá rõ nét. Qua những chi tiết miêu tả hành động, lời nói, cách xử sự. Vân Tiên hiện lên đẹp như một người anh hùng áo vải: dũng cảm, nghĩa khí đồng thòi lại tao nhã, hồn hậu và chất phác.

- Nguyễn Đình Chiểu dành 14 câu thơ để khắc hoạ cảnh Vân Tiên đánh nhau với đảng cướp Phong Lai đầy kịch tính, hấp dẫn. “Trận thế” được hình dung rất rõ: Vân Tiên một mình với cây gậy bẻ vội bên đường; bọn cướp đông đúc, trang bị gươm giáo “bốn phía phủ vây bịt bùng”. Chính sự không cân sức ấy càng làm chiến thắng của Vân Tiên thêm lừng lẫy và tư thế của chàng thêm đẹp. Phải rất dũng cảm mới có thể có hành động xông vào giữa bọn cướp đông hơn, vũ khí đầy mình trong khi mình không có đến một tấc sắt như Vân Tiên. Nhân vật được khắc hoạ bằng cách so sánh, đối chiếu. Một bên là Vân Tiên rất nhanh nhẹn, nhẹ nhàng “ghé lại bên đường”; lời nói đầy nghĩa khí: “Bớ đảng hung đồ, chớ quen làm thói hồ đồ hại dân”; một bên là bọn Phong Lai “mặt đỏ phừng phừng” vối ngôn ngữ đúng chất “lưu manh”: “Thằng nào dám tới lẫy lừng vào đây…”; một bên là Vân Tiên hùng dũng như hổ tướng:

"Vân Tiên tả đột hữu xông,

Khác nào Triệu Tử phá vòng Đương Dương.

Và bên kia là lũ cướp huênh hoang nhưng lại đớn hèn:

Lâu la bốn phía vỡ tan,

Đều quăng gươm giáo tỉm đàng chạy ngay."

- Không chỉ dũng cảm, nghĩa khí, Vân Tiên còn tỏ ra hết sức nho nhã, hào hoa. Đánh cướp xong, chàng ân cần thăm hỏi những người chàng vừa cứu giúp:

"Tiểu thơ con gái nhà ai,

Đi đâu nên nỗi mang tai bất kì?

Chẳng hay tên họ là chi?

Khuê môn phận gái việc gì đến đây ?"

- Cần chú ý rằng, ỏ đây Lục Vân Tiên còn mang nặng tư tưởng Nho gia: nam – nữ thụ thụ bất thân. Vì thế khi Nguyệt Nga định ra khỏi kiệu để tạ ơn chàng, chàng đã ngăn lại:

"Khoan khoan ngồi đó chớ ra,

Nàng là phận gái, ta là phận trai."

- Khi Nguyệt Nga ngỏ ý mời Vân Tiên về nhà để đền đáp ơn cứu mạng thì Vân Tiên phản ứng một cách rất hồn hậu, chất phác:

"Vân Tiên nghe nói liền cười."

- Tiếng cười ấy cho thấy chàng xa lạ với ý nghĩ vụ lợi, làm ơn được trả ơn. Tiếng cười ấy xoá nhoà nét khuôn mẫu Nho gia có phần cứng nhắc ở trên, một nụ cười trong sáng, đáng yêu. Và cũng một cách thẳng thắn, bình dị như thế, chàng nói lên quan niệm của mình:

“Làm ơn há dễ trông người trả ơn.

Nay đà rõ đặng nguồn cơn,

Nào ai tính thiệt so hơn làm gì.

Nhớ câu kiến nghĩa bất vi,

Làm người thế ấy cũng phi anh hùng.”

“Kiến nghĩa bất vi” là thấy việc nghĩa mà không làm. Như vậy, rõ ràng Vân Tiên coi việc đánh cướp vừa rồi là nghĩa vụ của mình và chàng đã thực hiện nghĩa vụ ấy như một lẽ tự nhiên, không chút so đo, tính toán. Đó cũng chính là quan niệm của người anh hùng Từ Hải khi xưa:

"Anh hùng tiếng đã gọi rằng,

Giữa đường dẫu thấy bất bằng mà tha."

⇒ Như vậy, qua hành động đánh cướp và cách xử sự nho nhã với Kiều Nguyệt Nga, chúng ta thấy Lục Vân Tiên là một chàng trai tài ba, dũng cảm, nghĩa khí, nho nhã, đồng thòi có một tâm hồn trong sáng, một quan niệm sổng đẹp đẽ, vị tha.

- Trong đoạn trích Lục Vân Tiên cứu Kiều Nguyệt Nga, nhà thơ khắc hoạ nhân vật Nguyệt Nga với những nét đẹp tâm hồn rất cân xứng với nhân vật Lục Vân Tiên. Nếu Vân Tiên hiện lên khoẻ khoắn, tài ba, dũng cảm, hào hiệp thì Nguyệt Nga là hình mẫu một người con gái dịu hiền, nết na, ân tình.

- Là người chịu ơn, Nguyệt Nga rất chu đáo, định xuống kiệu để tạ ơn Vân Tiên. Những lời giãi bày của nàng không chỉ cho biết thông tin về gia cảnh mà qua đó còn thể hiện sự thẳng thắn, dịu dàng của nàng:

Thưa rằng: “Tôi Kiều Nguyệt Nga,

… Quê nhà ở quận Tây Xuyên…

Nàng là một người có hiếu:

Làm con đâu dám cãi cha,

Ví dầu ngàn dặm đàng xa củng đành."

Đồng thòi tỏ ra là một người con gái khuê các, hiểu rõ công – dung ngôn – hạnh.

"Lâm nguy chẳng gặp giải nguy,

Tiết trăm năm củng bỏ đi một hồi.

(…) Chút tôi liễu yếu đào thơ,

Giữa đường lâm phải bụi dơ đã phần."

- Cách xưng hô (quân tử, tiện thiếp…), cách nói tế nhị, trau chuôt (liễu yếu đào thơ, tiết trăm năm…) cho thấy Nguyệt Nga là một cô gái có học thức. Thêm vào đó, nàng rất trọn vẹn ân tình:

"Gẫm câu báo đức thù công,

Lấy chi cho phỉ tấm lòng cùng người."

- Là ngươi chịu ơn, Nguyệt Nga tha thiết được trả ơn. Cách nói của nàng cũng rất tế nhị, sâu sắc, chân thành.

- Chỉ qua vài lời nói đối đáp của Nguyệt Nga với Lục Vân Tiên, nhà thơ đã phác hoạ bức chân dung khá đầy đủ, sống động về một người con gái khuê các, yểu điệu, hiểu biết, cao quý mà không kiêu ngạo, trái lại rất mực ân tình, hiền dịu, thẳng thắn và vẹn tròn đạo nghĩa. Những nét đẹp ấy vừa phù hợp với những tiêu chí đạo đức Nho gia, vừa tiêu biểu cho nét tính cách của người Nam Bộ: chân thành, giản dị.

- Nhân vật trong đoạn trích này được miêu tả chủ yếu qua ngoại hình, cử chỉ, lời nói. cả đoạn trích phần lớn là lời đối thoại của nhân vật. Phần còn lại miêu tả trận đấu không cân sức giữa Vân Tiên với băng cướp Phong Lai và một vài nét miêu tả hành động, cử chỉ của Nguyệt Nga… Như vậy, rõ ràng nội tâm nhân vật không hề được khắc hoạ. Người đọc biết được tính cách nhân vật là do lời nói, hành động của nhân vật ấy. Ví dụ, chúng ta rất khó hình dung Nguyệt Nga có diện mạo cụ thể ra sao nhưng qua những lời chí tình của nàng, độc giả không chỉ nghĩ nàng dịu hiền mà còn thấy nàng vô cùng xinh đẹp nữa.

- Với đặc điểm thể hiện nhân vật thông qua miêu tả hành động, cử chỉ là chủ yếu này, Truyện Lục Vân Tiên rất gần với loại truyện truyền thống nói chung và truyện cổ tích nói riêng. Ở đó, người đọc theo dõi diễn tiến câu chuyện, sự việc, xem các nhân vật làm gì, kết quả ra sao… mà không hề thấy diễn biến nội tâm nhân vật. Ta gặp Thạch Sanh dũng mãnh chém trăn tinh mà không thấy chàng dũng sĩ có những suy nghĩ cụ thể thế nào; gặp một cô Tấm trả thù, trừng trị mẹ con Cám mà không hiểu cô hờn ghen, dằn vặt ra sao… Đây chính là điểm gần gũi giữa Truyện Lục Vân Tiên với những truyện dân gian do phương thức kể quyết định. Gắn với phương thức diễn xưống đặc trưng của nó ta mới thấy điều này là tất yếu. Nguyễn Đình Chiểu không thể để Nguyệt Nga bộc lộ cảm xúc đến hàng mấy chục câu thơ như cô Kiều (Kiều ở lầu Ngưng Bích) bởi những người nghe kể (thường là ở chợ), buổi nghe buổi không, vì thế khó mà theo dõi. Họ quan tâm nhiều nhất đến hành động của nhân vật và diễn biến câu chuyện. Phải chăng vì lẽ này mà có ngưòi gọi Lục Vân Tiên là chàng Thạch Sanh của đòi sau?

- Tác giả dùng từ ngữ không mấy trau chuốt, hầu như không có những vế câu đăng đối chỉnh chu, ngôn ngữ đối thoại ở đây rất thực, rất sống, rất tự nhiên:

"Thằng nào dám tới lẫy lừng vào đây

Trước gây việc dữ tại mầy

Truyền quân bốn phía phủ vây bịt bùng…"

- Kể cả những nhân vật rất nho nhã như Lục Vân Tiên, ngôn ngữ cũng tự nhiên như vậy:

"… Khoan khoan ngồi đó chớ ra,

Nàng là phận gái, ta là phận trai."

- Từ chàng Kim Trọng hào hoa, phong nhã vối những câu nói đầy điển tích:

+ Khen tài nhả ngọc phun châu Nàng Ban, ả Tạ củng đâu thế này. đến Lục Vân Tiên là một khoảng cách rất xa.

+ Đặc biệt, Nguyễn Đình Chiểu dùng rất nhiều phương ngữ: tiểu thơ, chi, đàng, mầy, thiệt… Những từ đặc trưng của ngôn ngữ Nam Bộ ấy đã khiến Truyện Lục Vân Tiên mang một sắc thái rất riêng. Dường như hơi thở cuộc sống quê hương của chính nhà thơ đã ùa vào thiên truyện.

- Ngôn ngữ thơ đa dạng nhiều phương ngữ: chi, đàng, thiệt, tiểu thư... . Đoạn thơ đầu có thể phân tích những lời đối thoại giữa không khí cuộc chiến đang sôi sục, một bên là lời tên cướp hống hách. Đối thoại giữa Lục Vân Tiên và Ngyệt Nga thì lời lẽ mềm mỏng, xúc động, chân thành.Những từ đặc trưng ngôn ngữ Nam Bộ khiến truyện Lục Vân Tiên mang sắc thái riêng. Dường như hơi thở cuộc sống quê hương của chính nhà thơ đã ùa vào thiên truyện.

Sắc thái riêng từng lời thoại của mỗi nhân vật trong đoạn trích:

- Vân Tiên: mạnh mẽ, dứt khoát, hùng hồn (với Phong Lai), nhẹ nhàng với Nguyệt Nga.

- Phong Lai: hung dữ, ngạo mạn, gian ác và vô học.

- Nguyệt Nga: dịu dàng khuê các, đoan trang.