Hồn Trương Ba, da hàng thịt Ngữ văn 12

- Lưu Quang Vũ (1948-1988) .

- Một tài năng đa dạng: Thơ, văn xuôi,hội họa, kịch

- Kịch là đóng góp đặc sắc nhất của ông.

- Nhà soạn kịch tài năng nhất của nền văn học nghệ thuật Việt Nam hiện đại

- Ông đã mất trong một vụ tai nạn giao thông khi sự nghiệp đang nở rộ

a. Xuất xứ và hoàn cảnh sáng tác

- Vận dụng sáng tạo tích truyện dân gian để xây dựng tình huống kịch độc đáo và gửi gắm vấn đề nhức nhối của cuộc sống hiện đại.

- Viết năm 1981, công diễn lần đầu năm 1984 và gặt hái được thành công lớn.

- Đoạn trích thuộc cảnh VII và đoạn kết của vở kịch.

b. Bố cục

- Phần 1 (từ đầu đến “Vợ Trương Ba bước vào”): Cuộc đối thoại giữa hồn Trương Ba và xác hàng thịt

- Phần 2 (tiếp đó đến “Không cần!”): Cuộc đối thoại giữa hồn Trương Ba và những người thân trong gia đình

- Phần 3 (còn lại): Cuộc đối thoại giữa hồn Trương Ba, Đế Thích và quyết định cuối cùng của hồn Trương Ba

a. Nội dung đối thoại

- Hồn Trương Ba:

+ Nghịch cảnh: linh hồn nhân hậu, trong sạch phải trú nhờ trong một thân xác thô phàm

+ Bị xác thịt thô phàm điều khiển, lấn át, dần dần bị tha hóa

+ Ý thức sâu sắc về sự tha hóa; dằn vặt đau khổ, tìm cách thoát khỏi xác thịt để tồn tại độc lập

+ Khinh bỉ, mắng mỏ lí lẽ ti tiện của xác hàng thịt nhưng rồi ngậm ngùi thấm thía nghịch cảnh của mình và phải nhập vào xác hàng thịt một cách tuyệt vọng.

- Xác hàng thịt:

+ Mang sức mạnh âm u đen tối

+ Khống chế, ve vãn, kêu gọi hồn Trương Ba thỏa hiệp bằng những lí lẽ ti tiện (SGK 145)

+ Khẳng định sự thắng thế của mình ″ chẳng còn cách nào khác nữa đâu- cả hai đã hòa làm một rồi″

b. Hàm ý của màn đối thoại

 - Trương Ba được trả lại sự sống nhưng đó là một cuộc sống đáng hổ thẹn, vì phải sống chung với sự dung tục và bị sự dung tục đồng hóa

- Khi con người phải sống trong dung tục thì tất yếu cái dung tục ấy sẽ ngư trị, thắng thế và sẽ tàn phá những gì trong sạch cao quí của con người

a. Nội dung đối thoại

- Những người thân:

+ Vợ: đau khổ, giàu lòng vị tha nhưng quyết định sẽ bỏ đi

+ Con dâu: thông cảm cho hoàn cảnh trớ trêu của bố chồng nhưng không giúp được gì.

+ Cháu Gái: phản ứng dữ dội quyết liệt, không chấp nhận sự tồn tại của Trương Ba.

- Hồn Trương Ba:

+ Không chỉ bản thân đau khổ mà còn gây đau khổ cho những người ông thương yêu nhất

+ Nỗi đau khổ tuyệt vọng đã lên đến điểm đỉnh.

b. Quyết định của Hồn Trương Ba

- Tình huống bi kịch thúc đẩy hồn Trương Ba phải lựa chọn với sự phản kháng mãnh liệt "chẳng còn cách nào khác…, Không cần đến cái đời sống do mày mang lại. Không cần".

- Con người phải đấu tranh với nghịch cảnh, với chính bản thân, chống lại sự dung tục để hoàn thiện nhân cách.

a. Nội dung đối thoại

- Hồn Trương Ba:

+ Không chấp nhận kiểu sống ″ bên trong một đằng, bên ngoài một nẻo″ muốn được là chính mình một cách trọn vẹn

+ Chỉ ra sai lầm của Đế Thích ″ Ông chỉ nghĩ đơn giản là cho tôi sống nhưng sống thế nào thì ông chẳng cần biết″

+ Kiên quyết từ chối việc nhập vào xác cu Tị, vì đó cũng là một nghịch cảnh khác, cuộc sống đó ″ còn khổ hơn cái chết″

- Đế Thích:

+ Ngạc nhiên vì những yêu cầu của Trương Ba

+ Khuyên Trương Ba nên chấp nhận hoàn cảnh vì ″thế giới vốn không toàn vẹn″

+ Sửa sai bằng cách cho hồn Trương Ba nhập vào xác cu Tị nhưng bị từ chối vì Trương Ba sẽ trở nên ″bơ vơ, lạc lõng, thảm hại...″

+ Chấp nhận yêu cầu của Trương Ba với thắc mắc:″Con người hạ giới các ông thật kì lạ″

b. Quan niệm về sự sống

- Đế Thích: cái nhìn hời hợt, phiến diện về con người

- Trương Ba: ý thức sâu sắc về ý nghĩa của sự sống: Sống thực cho ra một con người không phải là điều đơn giản- Hồn và Xác phải hài hòa, không thể có một tâm hồn thanh cao trong một thân xác phàm tục tội lỗi

- Trương Ba trả xác cho anh hàng thịt; chấp nhận cái chết để được là chính mình và linh hồn được trong sạch

- Hóa thân vào cây cỏ, các sự vật thân thương để tồn tại vĩnh viễn bên cạnh  những người thân yêu với niềm tin cuộc sống vẫn tuần hoàn theo quy luật của muôn đời.

- Bi kịch mang âm hưởng lạc quan; thông điệp về sự chiến thắng của cái Thiện- cái Đẹp- của cuộc sống đích thực.

- Qua đoạn trích vở kịch “Hồn Trương Ba, da hàng thịt”, Lưu Quang Vũ muốn gửi tới người đọc thông điệp: Cuộc sống chỉ thực sự có ý nghĩa khi khi con người được sống tự nhiên với sự hài hòa giữa thể xác và tâm hồn. Con người phải luôn luôn biết đấu tranh với những nghịch cảnh, của chính bản thân, chống lại sự dung tục để hoàn thiện nhân cách và vươn tới những giá trị tinh thần cao quý

- Xây dựng tình huống, xung đột kịch độc đáo, hấp dẫn.

- Đối thoại kịch đậm chất triết lí, giàu kịch tính, tạo nên chiều sâu ý nghĩa cho vở kịch.

- Hành động kịch của nhân vật phù hợp với tính cách, hoàn cảnh, góp phần thúc đẩy tình hống, xung đột kịch phát triển.

- Nghệ thuật độc thoại nội tâm giúp nhân vật bộc lộ tính cách và quan niệm về lẽ sống đúng đắn.

Câu 1. Đâu là những thông điệp muôn thuở Lưu Quang Vũ hi vọng được gửi trao, dâng hiến tới cuộc đời ?

Gợi ý làm bài:

- Từ một câu chuyện dân gian, Lưu Quang Vũ cảnh báo về hiện tượng :

+ Con người chỉ chạy theo những ham muốn tầm thường về vật chất, chỉ thích hưởng thụ, sống dung tục, tầm thường.

+ Lấy cớ tâm hồn là quý, đời sống tinh thần mới là đáng trọng để bỏ bê những nhu cầu nâng cao đời sống vật chất của con người.

+ Tình trạng sống giả, không dám và cũng không được như bản thân mình của con người. Đó là nguy cơ đẩy con người đến chỗ tha hóa.

- Vở kịch gửi gắm thông điệp của tác giả: Được sống làm người quý giá thật, nhưng được sống đúng là mình, sống trọn vẹn những giá trị mình vốn có và theo đuổi còn quý giá hơn. Sự sống chỉ thực sự có ý nghĩa khi con người được sống tự nhiên với sự hài hòa giữa thể xác và tâm hồn. Con người phải luôn luôn đấu tranh với những nghịch cảnh, với chính bản thân, chống lại sự dung tục, để hoàn thiện nhân cách và vươn tới những giá trị tinh thần cao quý.

Câu 2. Kịch của Lưu Quang Vũ là sự hòa quyện nhuần nhuyễn giữa tính thời sự và những vấn đề muôn thuở. Vậy đâu là tính thời sự, ý nghĩa phê phán của vở kịch ?

Gợi ý làm bài:

Từ một  truyện cổ dân gian Lưu Quang Vũ đã đưa ra một quan niệm  cao đẹp về cách sống: Hãy sống chân thật với chính mình, phải biết đấu tranh với nghịch cảnh, với chính bản thân, chống lại sự dung tục để hoàn thiện nhân cách và vươn tới nhưng giá trị tinh thần cao quý.

Qua bài học này các em cần nắm một số nội dung chính sau:

-  Hiểu được bi kịch của con người khi bị đặt vào nghịch cảnh: Phải sống nhờ, sống vay mượn, trái với tự nhiên khiến tâm hồn nhân hậu, thanh cao bị nhiễm độc và bị tha hóa bởi sự lấn át của thể xác phàm tục...

- Cảm nhận  được vẻ đẹp tâm hồn của người lao động trong cuộc đấu tranh chống lại sự giả tạo và dung tục, bảo vệ quyền được sống đích thực cùng khát vọng hoàn thiện nhân cách.

- Thấy được kịch Lưu Quang Vũ đặc sắc ở: sự hấp dẫn của kịch bản văn học và nghệ thuật sân khấu; sự kết hợp giữa tính hiện đại với các giá trị truyền thống; sự phê phán mạnh mẽ và chất trữ tình đằm thắm.