Tiếng Việt lớp 5 bài 7A: Con người là bạn của thiên nhiên

Quan sát tranh, trả lời câu hỏi:

a) Tranh vẽ những gì?

b) Bức tranh cho thấy con người và thiên nhiên có mối quan hệ với nhau như thế nào?

c) Bức tranh muốn nói với chúng ta điều gì?

Hướng dẫn giải:

Quan sát bức tranh ta thấy:

- Bức tranh vẽ cảnh làng quê yên bình. Nơi đó có cây đa, dòng sông, con đò, mái nhà tranh, con người cưỡi trâu thong dong thổi sáo...

- Bức tranh cho thấy con người và thiên nhiên có mối quan hệ mật thiết với nhau.

- Bức tranh muốn nói với chúng ta rằng, con người và thiên nhiên là bạn thân của nhau.

Những người bạn tốt

A-ri-ôn là một nghệ sĩ nổi tiếng của nước Hi Lạp cổ. Trong một cuộc thi ca hát ở đảo Xi-xin, ông đoạt giải nhất với nhiều tặng vật quý giá. Trên đường trở về kinh đô, đến giữa biển thì đoàn thủy thủ trên chiếc tàu chở ông nổi lòng tham, cướp hết tặng vật và đòi giết A-ri-ôn. Nghệ sĩ xin được hát bài ông yêu thích trước khi chết. Bọn cướp đồng ý. A-ri-ôn đứng trên boong tàu cất tiếng hát, đến đoạn mê say nhất, ông nhảy xuống biển. Bọn cướp cho rằng A-ri-ôn đã chết liền dong buồm trở về đất liền.

Nhưng những tên cướp đã nhầm. Khi tiếng đàn, tiếng hát của A-ri-ôn vang lên, có một đàn cá heo đã bơi đến vây quanh tàu, say sưa thưởng thức tiếng hát của người nghệ sĩ tài ba. Bầy cá heo đã cứu A-ri-ôn. Chúng đưa ông trở về đất liền nhanh hơn cả tàu của bọn cướp. A-ri-ôn tâu với vua toàn bộ sự việc nhưng nhà vua không tin, sai giam ông lại.

Hai hôm sau, bọn cướp mới về tới đất liền. Vua cho gọi chúng vào gặng hỏi về cuộc hành trình. Chúng bịa chuyện A-ri-ôn ở lại đảo. Đúng lúc đó A-ri-ôn bước ra. Đám thủy thủ sửng sốt, không tin vào mắt mình. Vua truyền lệnh trị tội bọn cướp và trả lại tự do cho A-ri-ôn.

Sau câu chuyện kì lạ ấy, ở nhiều thành phố Hi Lạp và La Mã đã xuất hiện những đồng tiền khắc hình một con cá heo cõng người trên lưng. Có lẽ đó là đồng tiền được  ra đời để ghi lại tình cảm yêu quý con người của loài cá thông minh.

Theo LƯU ANH

Nội dung chính của bài "Những người bạn tốt" là: Nói về nghệ sĩ A-ri-ôn với đàn cá heo. Ông ca hát hay và giành nhiều giải thưởng.  Khen ngợi sự thông minh, tình cảm gắn bó của loài cá heo với con người. Khi bị bọn cướp hại, ông đã hát và khiến đàn cá heo say mê. Đàn cá cứu ông. Bọn cướp cuối cùng bị trừng trị. Con người tưởng nhớ tình cảm của cá heo nên khắc hình cá heo cõng con người lên đồng tiền. Đồng tiền ra đời để ghi lại tình cảm yêu quý cuả con người vớ loài cá heo thông minh.

- Boong tàu: sàn lộ thiên trên tàu thuỷ.

- Dong buồm: giương cao buồm để lên đường.

- Hành trình: chuyến đi xa, dài ngày.

- Sửng sốt: ngạc nhiên cao độ.

Câu 1. Em chú ý tìm thông tin ở đoạn văn thứ nhất

Hướng dẫn giải:

Nghệ sĩ A-ri-ôn phải nhảy xuống biển vì khi đến giữa biển thì đoàn thủy thủ trên tàu chở ông nổi lòng tham, cướp hết tặng vật và đòi giết A-ri-ôn.

Câu 2. Em đọc đoạn thứ 2 trong bài để tìm đáp án đúng

Hướng dẫn giải:

Điều kỳ lạ gì đã xảy ra khi nghệ sĩ cất tiếng hát giã biệt cuộc đời là:

- Khi tiếng đàn, tiếng hát của A-ri-ôn vang lên, có một đàn cá heo đã bơi đến vây quanh tàu, say sưa thưởng thức tiếng hát của nghệ sĩ tài ba.

- Bầy cá heo đã cứu A-ri-ôn khi ông nhảy xuống biển và đưa ông trở về đất liền.

Câu 3. Từ những việc mà cá heo đã làm với A-ri-ôn, em hãy suy nghĩ để xem cá heo đáng yêu và đáng quý ở điểm nào.

Hướng dẫn giải:

Qua câu chuyện em thấy cá heo đáng yêu, đáng quý ở điểm:

- Cá heo biết thưởng thức tiếng hát của nghệ sĩ A-ri-ôn.

- Cá heo biết cứu giúp nghệ sĩ khi ông nhảy xuống biển.

- Cá heo là bạn tốt của con người.

Câu 4. Trong truyện đàn cá heo say sưa thưởng thức tiếng đàn, tiếng hát của nghệ sĩ A-ri-ôn. Cá heo chính là bạn của con người. Câu chuyện muốn nói với chúng ta rằng: Thiên nhiên và con người là bạn của nhau.

Hướng dẫn giải:

Con người và thiên nhiên có một quan hệ qua lại với nhau, nếu như con người đối xử đúng đắn với thiên nhiên thì cũng sẽ nhận lại được sự ưu đãi của thiên nhiên. Nếu đối xử tệ với thiên nhiên sẽ gặp phải hậu quả đáng tiếc. Con người và thiên nhiên là những người bạn, hãy đối xử tốt với người bạn thiên nhiên.

Câu 5. Em có suy nghĩ gì về cách đối xử của đám thuỷ thủ và của đàn cá heo đối với nghệ sĩ A-ri-ôn?

Hướng dẫn giải:

- Đám thủy thủ là người nhưng tham lam, độc ác không có tính người.

- Đàn cá heo là loài vật nhưng thông minh, tốt bụng, biết cứu người gặp nạn.

Câu 6. 

Trong những câu dưới đây, các từ mắt, chân, đầu mang nghĩa gốc và trong những câu nào, chúng mang nghĩa chuyển.

a) Mắt

- Đôi mắt của bé mở tròn.

- Quả na mở mắt.

b) Chân

- Lòng ta vẫn vững như kiềng ba chân.

- Bé đau chân.

c) Đầu

- Khi viết, em đừng ngoẹo đầu.

- Nước suối đầu nguồn rất trong.

Hướng dẫn giải:

- Từ mắt, chân, đầu mang nghĩa gốc ở các câu:

+ Đôi mắt của bé mở to

+ Bé đau chân

+ Khi viết em đừng ngoẹo đầu

Các từ mắt, chân, đầu trong các câu trên được dùng với nghĩa gốc bởi vì nghĩa của chúng trong câu là để chỉ các bộ phận mắt, chân, đầu của con người.

- Các từ mắt, chân, đầu mang nghĩa chuyển ở các câu

+ Quả na mở mắt

+ Lòng ta vẫn vững như kiềng ba chân

+ Nước suối đầu nguồn rất trong

Các từ mắt, chân, đầu trong các câu trên được dùng với nghĩa chuyển bởi chúng không được dùng để chỉ một bộ phận nào đó của con người mà là vì chúng có một số nét tương đồng so với nghĩa gốc.

Câu 1.

Nghĩa của các từ được in đậm trong đoạn thơ sau là nghĩa gốc hay nghĩa chuyển?

Răng của chiếc cào

Làm sai nhai được?

Mũi thuyền rẽ nước

Thì ngửi cái gì?

Cái ấm không nghe

Sao tai lại mọc?

(Quang Huy)

Hướng dẫn giải:

Các từ in đậm trong đoạn thơ là nghĩa chuyển, bởi vì:

- Răng của chiếc cào tuy đều mọc thành hàng, rắn chắc giống những chiếc răng nhưng chúng không dùng để nhai như răng của người hay động vật.

- Mũi của chiếc thuyền tuy đều có hình dạng nhô ra như chiếc mũi nhưng chúng không thể ngửi được như mũi của người hay động vật.

- Tai của chiếc ấm tuy giống tai người và động vật ở chỗ đều mọc và chìa  ra hai bên nhưng chúng không thể nghe được như tai người và động vật.

Câu 2.

Các từ chỉ bộ phận cơ thể người và động vật thường là từ nhiều nghĩa. Hãy tìm một số ví dụ về sự chuyển nghĩa của những từ sau: lưỡi, miệng, cổ, tay, lưng

Hướng dẫn giải:

- Tay: tay áo, tay sai, tay chơi, tay quay, tay tre, tay buôn, tay trống...

- Miệng hố được che đậy rất kĩ càng, đây chính là cái bẫy để bắt thú dữ. (Miệng: miệng hố, miệng giếng, miệng hang, miệng túi, miệng chén.)

(Từ miệng được dùng với nghĩa chuyển, chỉ một sự vật có đặc điểm (hình tròn) giống như cái miệng của người hoặc động vật. )

- Lưỡi dao này rất sắc, cẩn thận kẻo bị đứt tay. (Lưỡi: lưỡi cày, lưỡi liềm, lưới dao, lưỡi cưa, lưỡi câu.)

(Từ lưỡi được dùng với nghĩa chuyển, chỉ một vật có dạng nhọn giống lưỡi của người và động vật)

- Hoạ tiết trên cổ chai rượu thật đẹp. (Cổ: Cổ tay, cổ chân, cổ chai, cổ lọ)

(Từ cổ được dùng với nghĩa chuyển, chỉ một bộ phận của chai rượu cũng có dạng thon dài như cổ người và động vật, nối  miệng chai với thân chai)

- Mới leo tới lưng đèo anh ấy đã muốn bỏ cuộc vì quá mệt. (Lưng: lưng núi, lưng đèo, lưng đồi, lưng cơm...)

(Từ lưng được dùng với nghĩa chuyển, chỉ phần giữa của một sự vật)

Câu 3.

Viết các ví dụ mà em và các bạn vừa tìm được vào vở

Hướng dẫn giải:

- Miệng hố được che đậy rất kĩ càng, đây chính là cái bẫy để bắt thú dữ.

- Môi vừa chạm vào miệng chén, anh ta đã vội dừng lại vì phát hiện ra bên trong chén toàn là rượu nặng.

- Lưỡi dao này rất sắc, cẩn thận kẻo bị đứt tay.

- Mặt trăng cong cong hình lưỡi liềm.

- Hoạ tiết trên cổ chai rượu thật đẹp.

- Chiếc đồng hồ được đeo ở cổ tay anh ấy là thiết kế mới ra đầu năm nay.

- Mới leo tới lưng đèo anh ấy đã muốn bỏ cuộc vì quá mệt.

- Anh ấy mới ăn được lưng bát cơm đã đứng dậy.

Câu 4.

a) Nghe thầy cô đọc và viết vào vở:

Dòng kinh quê hương

Cũng như mọi màu xanh trên khắp đất nước, màu xanh của dòng kinh quê hương gợi lên những điều quen thuộc… Vẫn như có một giọng hò đang ngân lên trong không gian có mùi quả chín, một mái xuồng vừa cập bến có tiếng trẻ reo mừng, và sau lưng tôi, tiếng giã bàng vừa ngưng lại thì một giọng đưa em bỗng cất lên… Dễ thương làm sao giọng đưa em lảnh lót của miền Nam vút lên đưa trẻ thơ và giấc ngủ, đưa con người vào niềm vui.

(Theo Nguyễn Thi)

- Kinh (tiếng Nam Bộ): kênh

- Bàng (tiếng Nam Bộ): cói, loại cỏ cao và thẳng, thân ba cạnh, mọc ở vùng nước lợ, dùng để dệt chiếu, làm đệm,…

b) Đổi bài với bạn để sửa lỗi

Hướng dẫn giải:

Các em chủ động nghe cô đọc và viết vào vở.

Câu 5.

Tìm một vần điền được vào cả 3 chỗ trống dưới đây:

Chăn trâu đốt lửa trên đồng

Ra rơm thì ít, gió đông thì nh….`

Mải mê đuổi một con d…`

Củ khoai nướng để cả ch….` thành tro.

(Theo Đồng Đức Bốn)

Hướng dẫn giải:

Chăn trâu đốt lửa trên đồng

Rạ rơm thì ít, gió đông thì nhiều

Mải mê đuổi một con diều

Củ khoai nướng để cả chiều thành tro

(Theo Đồng Đức Bốn)

Câu 6.

Tìm tiếng có chứa ia hoặc iê thích hợp với mỗi chỗ trống trong các thành ngữ dưới đây:

a) Đông như …..

b) Gan như cóc …….

c) Ngọt như …… lùi

d) ……. ngọt sẻ bùi

e) Mặt lạnh như …….

g) Bốn …….. một nhà

Hướng dẫn giải:

a) Đông như …kiến..

b) Gan như cóc …tía….

c) Ngọt như …mía… lùi

d) …Chia…. ngọt sẻ bùi

e) Mặt lạnh như …tiền….

g) Bốn …biển….. một nhà

Cùng người thân tìm hiểu xem con người đã làm gì để thể hiện sự thân thiện với thiên nhiên

Hướng dẫn giải:

- Tái chế rác, phân loại rác.

- Tham gia các hoạt động tình nguyện bảo vệ môi trường xanh sạch đẹp.

- Không chặt phá rừng

- Không xả rác, nước thải ra môi trường xung quanh

- Trồng nhiều cây xanh

- Không săn bắn trái phép những động vật quý hiếm.

Qua bài học này các em cần nắm một số nội dung chính sau:

- Nắm được nội dung cơ bản của bài Tập đọc: "Những người bạn tốt"

- Phân biệt được nghĩa chuyển và nghĩa gốc.

- Luyện tập từ nhiều nghĩa.