Soạn bài Các phương châm hội thoại (tiếp theo) Ngữ Văn 9 tóm tắt

2. Phương châm cách thức

2.1. Soạn câu 1 trang 21 SGK Ngữ Văn 9 tóm tắt

3. Phương châm lịch sự

a. Thái độ quý mến, lịch sự, tôn trọng người khác quan trọng hơn cả giá trị vật chất của mâm cỗ.

b. Lời nói nên nhã nhặn, lịch sự, khéo léo.

c. Không nên nói nặng lời với nhau.

- Tham khảo một số câu tục ngữ, ca dao tương tự:

   + Chim khôn kêu tiếng rảnh rang,

   Người khôn nói tiếng dịu dàng dễ nghe.

   + Đất tốt trồng cây rườm rà

   Những người thanh lịch nói ra dịu dàng

  + Người thanh tiếng nói cũng thanh 

 Chuông kêu khẽ đánh bên thành cũng kêu.

- Phép nói giảm nói tránh có liên quan nhiều nhất đến phương châm lịch sự.

- Ví dụ:

• Nhận định về một người có ngoại hình xấu, ta nói: “Cô ấy không được đẹp lắm”.
• Để trả lời câu hỏi của phụ huynh học sinh về tình hình học tập của một em học yếu, cô giáo nói: “Cháu học chưa được vững lắm”.

• a. Nói dịu nhẹ như khen, nhưng thật ra là mỉa mai, chê trách là nói mát.
• b. Nói trước lời mà người khác chưa kịp nói là nói hớt.
• c. Nói nhằm châm chọc điều không hay của nguời khác một cách cố ý là nói móc.
• d. Nói chen vào chuyện của người trên khi không được hỏi đến là nói leo.
• e. Nói rành mạch, cặn kẽ, có trước có sau là nói ra đầu ra đũa.

Các từ ngữ trên chỉ những cách nói liên quan đến phương châm lịch sự (a, b, c, d) và phương châm cách thức (e).

a. Nhân tiện đây xin hỏi: Dùng khi người nói hỏi về một đề tài ngoài đề tài đang trao đổi, để người nghe thấy mình vẫn tuân thủ phương châm quan hệ, đồng thời để người nghe chú ý vào vấn đề mình cần hỏi. Cách diễn đạt này cũng thể hiện phương châm lịch sự.

b. Cực chẳng đã tôi phải nói; tôi nói điều này có gì không phải anh bỏ qua cho; …; xin lỗi, có thể anh không hài lòng…. Các cách diễn đạt này dùng khi phải nói điều khó nói, dễ gây mất lòng người nghe. Nó có tác dụng “rào đón” để người nghe có thể chấp nhận, cảm thông, làm giảm nhẹ sự khó chịu (phương châm lịch sự).

c. Đừng nói leo; đừng ngắt lời như thế...là cách cảnh báo cho người đối thoại biết rằng anh ta không tuần thủ phương châm lịch sự và phải chấm dứt nếu muốn tiếp tục đối thoại.

• Nói băm nói bổ : nói thô bạo, thiếu nhã nhặn, bộp chát. (phương châm lịch sự).
• Nói như đấm vào tai : nói mạnh, thô lỗ, ngang ngạnh, trái ý người khác (phương châm lịch sự).
• Điều nặng tiếng nhẹ : nói trách móc, chì chiết (phương châm lịch sự).
• Nửa úp nửa mở : thái độ nói mơ hồ, mập mờ (phương châm cách thức).
• Mồm loa mép giải : lắm lời, đanh đá, nói át người khác (phương châm lịch sự). - Đánh trống lảng: lảng ra, né tránh, không muốn vào tham dự một việc nào đó, không muốn đề cập đến một vấn đề nào đó mà người đối thoại đang trao đổi (phương châm quan hệ).
• Nói như dùi đục chấm mấm cáy: nói thô kệch, vụng về, thiếu tế nhị (phương châm lịch sự).