Địa lí 10 Bài 27: Vai trò, đặc điểm, nhân tố ảnh hưởng tới nông nghiệp. Hình thức tổ chức lãnh thổ nông nghiệp

a. Vai trò

- Cung cấp lương thực, thực phẩm cho con người.

- Nguyên liệu cho các ngành công nghiệp.

- Nguồn hàng có giá trị xuất khẩu, thu ngoại tệ.

b. Đặc điểm

- Đất trồng là tư liệu sản xuất chủ yếu và không thể thay thế

+ Đặc điểm quan trọng phân biệt nông nghiệp với công nghiệp.

+ Cần phải duy trì và nâng cao độ phì cho đất, sử dụng hợp lí, tiết kiệm.

- Đối tượng của sản xuất nông nghiệp là cây trồng, vật nuôi

+ Sinh trưởng và phát triển theo quy luật sinh học và chịu tác động lớn của quy luật tự nhiên.

+ Cần phải hiểu biết và tôn trọng quy luật sinh học.

- Sản xuất nông nghiệp có tính mùa vụ

+ Thời gian sinh trưởng và phát triển dài thông qua các giai đoạn kế tiếp nhau.

+ Cần phải xây dựng cơ cấu hợp lí, đa dạng hóa sản xuất,…

- Sản xuất nông nghiệp phụ thuộc vào điều kiện tự nhiên

+ Đối tượng lao động của nông nghiệp là cây trồng, vật nuôi.

+ Các yếu tố tự nhiên có mối quan hệ gắn kết chặt chẽ với nhau và cùng tác động đến sự phát triển, sinh trưởng của cây trồng, vật nuôi.

- Trong nền kinh tế hiện đại, nông nghiệp trở thành ngành sản xuất hàng hóa.

- Các nhân tố ảnh hưởng tới phát triển và phân bố nông nghiệp

- Ví dụ:

   + Đất: Ảnh hưởng đến quy mô, cơ cấu, năng xuất, phân bố cây trồng vật nuôi.

   + Khí hậu, nước: Ảnh hưởng đến thời vụ, cơ cấu, khả năng xen canh tăng vụ, mức ổn định của sản xuất nông nghiệp.

   + Tiến bộ khoa học kĩ thuật: Ảnh hưởng đến năng suất, chất lượng, sản lượng.

   + Thị trường tiêu thụ: Ảnh hưởng đến giá cả, điều tiết sản xuất, hướng chuyên môn hóa.

- Các hình thức tổ chức lãnh thổ nông nghiệp: trang trại, thể tổng hợp nông nghiệp, vùng nông nghiệp, hợp tác xã, hộ gia đình,…

- Vai trò: Tạo những tiền đề cần thiết nhằm sử dụng hợp lí các điều kiện tự nhiên và kinh tế - xã hôi.

a. Trang trại

- Điều kiện hình thành: Hình thành và phát triển trong thời kì công nghiệp hóa thay thế kinh tế tiểu nông.

- Mục đích: Sản xuất hàng hóa.

- Cách tổ chức quản lí: chuyên môn hóa, thâm canh, ứng dụng KHKT, thuê nhân công lao động.

b. Vùng nông nghiệp

- Khái niệm: Là hình thức cao nhất của tổ chức lãnh thổ nông nghiệp.

- Đặc điểm:

   + Là lãnh thổ nông nghiệp tương đối đồng nhất về điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội.

   + Phân bố hợp lí cây trồng vật nuôi, hình thành vùng chuyên môn hóa nông nghiệp.

- Ở Việt Nam có 3 vùng chuyên canh cây công nghiệp lớn: Đông Nam Bộ, Tây Nguyên, Trung du và miền núi Bắc Bộ.

Câu 1: Tại sao đối với nhiều nước đang phát triển, đông dân, đẩy mạnh sản xuất nông nghiệp là nhiệm vụ chiến lược hàng đầu?

Gợi ý làm bài

Đẩy mạnh sản xuất nông nghiệp là nhiệm vụ chiến lược hàng đầu của các nước đang phát triển, đông dân, nhằm:

- Giải quyết vấn đề đảm bảo an ninh lương thực quốc gia cho dân cư.

- Sản xuât nông nghiệp là ngành kinh tế quan trọng, là thế mạnh truyền thống của các nước đang phát triển, phát triển nông nghiệp sẽ tạo cơ sở và nguồn vốn ban đầu để thúc đẩy các nước tiến lên quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa.

- Ở các nước đang phát triển, hoạt động  nông nghiệp liên quan đến việc làm, thu  nhập và đời sống của đa số dân cư, gắn liền với phần lớn lãnh thổ quốc gia, vì thế phát triển nông  nghiệp có vai trò đặc biệt  quan trọng đối với sự ổn định kinh tế, chính trị và xã hội của đất nước.

Câu 2: Em hãy nêu ví dụ để chứng minh ảnh hưởng của các nhân tố trên sơ đồ (trang 105 SGK Địa lí 10) đối với phân bố nông nghiệp?

Gợi ý làm bài

• Nhân tố tự nhiên:

  Sự phân bố nông nghiệp trên thế giới phụ thuộc vào sự phân đới tự nhiên.

- Năng suất cây trồng, việc sản xuất các loại sản phẩm nông nghiệp khác nhau phụ thuộc vào chất lượng đất, những vùng đất phì nhiêu, màu mỡ thường là những vùng nông nghiệp trù phú.

Ví dụ: Các vùng đất châu thổ sông Hồng, sông Mê Công là những vựa lúa gạo lớn.

- Khí hậu và nguồn nước với các yếu tố nhiệt độ, lượng mưa, ánh sáng, độ ẩm, gió, bão, lũ lụt, nguồn nước trên mặt và nước ngầm...có ảnh hưởng rất lớn đến việc hình thành cơ cấu cây trồng, vật nuôi, khả năng xen canh, tăng vụ và tính chất ổn định hay bấp bênh của sản xuất nông nghiệp.

Ví dụ:

+ Khí hậu nhiệt đới ẩm ở vùng nội chí tuyến, thuận lợi phát triển các loài có nguồn gốc nhiệt đới: hoa quả nhiệt đới (chuối, xoài, măng cụt, sầu riêng, nhãn, dưa hấu....), cây lúa gạo, dừa, đay, mía, cà phê, cao su..

+Lãnh thổ Hoa Kì thuộc vùng ôn đới, tiêu biểu với các sản phẩm nông nghiệp nguồn gốc ôn đới như: các vựa lúa mì, yến mạch, đại mạch, vành đai ngô...

+ Vùng Bắc Á (Liên Bang Nga) có khí hậu lạnh giá, nước sông đóng băng nên nông nghiệp không phát triển.

- Nguồn thức ăn tự nhiên, đồng cỏ là cơ sở thức ăn tự nhiên cho gia súc và ảnh hưởng đến việc xác định cơ cấu vật nuôi cũng như sự phát triển chăn nuôi.

Ví dụ: Các đồng cỏ thuộc khu vực Trung Á, Tây Nam Á, Ô-xtrây-li-a nơi phân bố của rất nhiều đàn cừu; vùng hoang mạc có các đàn ngựa.

• Nhân tố kinh tế - xã hội:

- Dân cư và lao động:

+ Các cây trồng vật nuôi cần nhiều công chăm sóc (như lúa nước) phải phân bố ở những nơi có nhiều lao động.

+ Tập quán ăn uống của các dân tộc cũng có ảnh hưởng không nhỏ.

VD. Các quốc gia Hồi giáo không ăn thịt lợn nên chăn nuôi lợn ở các nước Nam Á và Trung Đông không phát triển, thậm chí không có.

+ Quan hệ sở hữu ruộng đất: chính sách giao đất, giao rừng cho các hộ nông dân đã thúc đẩy nền nông nghiệp phát triển mạnh mẽ.

+ Tiến hộ khoa học - kĩ thuật trong nông nghiệp: đã tác động đến việc nâng cao năng suất, chất lượng và sản lượng, góp phần chủ động trong sản xuất. Đã tạo ra được các giống mới có năng suất cao, thời gian sinh trưởng ngắn, thích hợp với điều kiện tự nhiên của từng vùng.

Ví dụ: Nông nghiệp Nhật Bản: mặc dù điều kiện tự nhiên khó khăn nhưng với trình độ khoa học kĩ thuật cao, sản xuất nông nghiệp Nhật Bản vẫn phát triển với năng suất, chất lượng cao.

+ Thị trường tiêu thụ tác động tới giá cả nông sản, đến việc điều tiết sản xuất và ảnh hưởng chuyên môn hóa.

Ví dụ: Tác động của giá cả thị trường thế giới đến sản xuất cà phê, cao su ở nước ta trong những năm gần đây.

Câu 3: Em hãy nêu ví dụ về các hình thức tổ chức lãnh thổ nông nghiệp ở nước ta hiện nay?

Gợi ý làm bài

Ví dụ về các hình thức tổ chức lãnh thổ nông nghiệp ở nước ta hiện nay:

- Các trang trại thủy sản ở Đồng bằng sông Cửu Long, trang trại cây công nghiệp lâu năm ở Tây Nguyên, Đông Nam Bộ,...

- Thể tổng hợp lãnh thổ nông nghiệp ngoại thành, xung quanh TP. Hồ Chí Minh, thủ đô Hà Nội,...

- Nước ta có 7 vùng nông nghiêp: vùng nông nghiệp Đồng bằng sông Hồng, vùng nông nghiệp Trung du và miền núi Bắc Bộ, vùng nông nghiệp Đồng bằng sông Cửu Long, Tây nguyên, Băc Trung Bộ, Duyên hải Nam Trunng Bộ, Đông Nam Bộ.

Sau bài học cần nắm các nội dung sau:

• Hiểu và trình bày được vai trò, đặc điểm của nông nghiệp.
• Phân tích được ảnh hưởng của các nhân tố tự nhiên, kinh tế - xã hội tới sự phát triển và phân bố nông nghiệp.
• Phân biệt được một số hình thức chủ yếu của tổ chức lãnh thổ nông nghiệp.
• Biết phân tích và nhận xét những đặc điểm phát triển, những thuận lợi và khó khăn của điều kiện tự nhiên và kinh tế xã hội ở một địa phương đối với sự phát triển và phân bố nông nghiệp.
• Nhận biết được những đặc điểm chính của các hình thức tổ chức lãnh thổ nông nghiệp.